3.3 Milyon Yaşındaki Dünyanın En Eski Taş Aletleri Kenya’da

Kenya’da, modern insanın ortaya çıkışından çok daha önceye, 3.3 milyon yıl öncesine tarihlenen dünyanın bilinen en eski taş aletleri bulundu.

Bu keşifle birlikte ilk taş aletlerin tarihi 700,000 yıl daha geriye gitti. Kenya’nın Turkana Havzası’nda bulunan taş aletlerin bir insan atası tarafından yapılıp yapılmadığı bilinmiyor. Bu yönüyle de keşif, taşları birbirine vurup aletler yapan ilk cinsin, diret atalaramızın dahil olduğu Homo cinsi olduğu fikrini de yalanlıyor olabilir.

Daha erken bir proto-insan grubunun keskin kenarlı aletler yapmayı çözecek düşünme yetenekleri olabileceği fikri böylece ortaya atılmış oldu. Nature dergisinde yayınlanan araştırmanın yazarları keşfin “bilinen arkeolojik kayıtlara yeni bir başlangıcı” ifade ettiğini söyledi.

Aletlerin tarihlendirilmesini yapan Rutgers Üniversitesi’nden jeolog Chris Lepre  “Bu alanın hepsi çok şaşırtıcı, doğru olduğunu düşündüğümüz birçok şeyi yeniden yazıyor” dedi.

Stony Brook Üniversitesi Turkana Havazı Enstitüsü’nden başyazar Sonia Harmand, “Bu aletler hominin davranışlarının beklenmeyen ve daha önce bilinmeyen dönemini aydınlatıyor, ve atalarımızın sadece fosillerden anlayamayacağımız bilişsel gelişimleri hakkında bilgi veriyor” dedi.

İlk Taş Aletleri Kim Yaptı?

Hominin, modern insan Homo sapiens ve yakın atalarını kapsayan bir tür. Antropologlar uzun süredir taş aletleri ilk yapanların Homo cinsine dahil olan akrabalarımız olduğunu düşünüyordu. Fakat son zamanlarda, daha önceki başka bir hominin’in, yani bir bakıma uzak bir kuzenimizin de taş alet yapmayı çözmüş olabileceğine dair kanıtlar bulunuyor.

Araştırmacılar yeni bulunan aletleri kimin yaptığını bilmiyor. Fakat bölgede yapılan önceki keşifler olası cevaplar sunuyor olabilir. Aletlerin bulunduğu Lomekwi alanına yaklaşık 1 kilometre uzaklıkta, 3.3 milyon yıllık bir hominin olan Kenyanthropus platytops kafatası buldu. 1999 yılında yapılan keşifte birkaç yüz metre ötede bir Kenyanthropus platytops dişi ve kafatasına ait bir kemiği, 100 metre uzaklıkta da tanımlanamayan bir diş bulunmuştu.

Şu ana kadar Kenyanthropus’un diğer hominin türleriyle nasıl bir ilişkisi olduğu bilinmiyor. Kenyanthropus keşfedilen taş aletlerden yaklaşık yarım milyon yıl daha önceye tarihleniyor.

Taş aletler aynı dönemde yaşamış Australopithecus afarensis gibi bir tür tarafından, ya da daha bilinmeyen bi erken Homo türü tarafından yapılmış olabilir.

Chris Lepre, alanın tarihlemesinin, aletlerin altındaki bir volkanik kül tabakası sayesinde yapıldığını söyledi. Burdaki külün yapısı, başka bir yerde bulunan ve 3.3 milyon yıl önceye tarihlenen külün yapısıyla eşleşmiş. Lepre ve Dennis Kent ayrıca aletlerin bulunduğu bölgenin altındaki, çevresindeki ve üstündeki manyetik mineralleri de inceleyerek bir tarih elde etmiş.

Taş Aletler Nasıl Yapıldı?

2012 sezonunun sonunda, Lomekwi 3 adı verilen alanda taş alet yapımıyla ilişkili 149 adet taş parçası buldu. Bunlar taş çekirdekleri, dilgiler, dövmek için kullanılan taşlar ve olasılıkla örs olarak kullanılan taşlardan oluşuyordu.

Lomekwi’de bulunan taşlardan ikisinin kırık kısımları birbirine uyuyor. Bu da taşlardan birinin çekirdek, diğerinin de ondan kasten kırılan parça olduğunu gösteriyor. (Bu iki taşı ayrıntılarıyla gösteren video aşağıda görülebilir.)

Bulunan taş aletler iki farklı teknikle yapılmış gözüküyor. İlk yöntemde çekirdek taş bir örsün üzerine konuluyor ve keskin dilgiler çıkarmak için bir baltayla yukarıdan vuruluyordu. Biliminsanları bu keskin dilgilerin et ve bitkileri kesmek için kullanılmış olabileceğini düşünüyor. Diğer bir teknikte ise taşlar iki elle tutularak örse çarpılıyordu, ve yine taş parçaları elde edilmiş oluyordu.

Sonuçları çok ilkel gözükse de, bu kadar erken homininlerden beklenmeyen bir akli gelişmişlik seviyesini gözler önüne seriyor. Örneğin modern şempanzeler ve başka büyük maymunlar da doğal taşları, yemişleri kırmak için birer “alet” olarak kullanabiliyor. Ama kendi taş aletlerini üretmiyorlar. Bir taşı diğerine vurarak kullanılabilecek daha keskin uçlu bir alet üretmek çok daha gelişmiş bir davranış biçimi.

İlk Taş Aletler Ne İçin Kullanıldı?

Araştırmacılar bulunan yeni taş aletlerin de buna benzer şekillerde kullanılmış olabileceğini düşünüyor. Daha çok bitki kaynağının erişilebildiği ormanlık bir alanda bu aletler, yemişleri ve yumruları kırarak açmak için, ya da ölü ağaç gövdelerini parçalayarak içindeki böceklere ulaşmak için kullanılmış olabilir.

Bu sonuçlara bakarak aletlerin yapım tekniğinin “erken homininlerin varsayımlı bir vurarak kullanılan taş aletler evresi ile, daha sonraki homininlerin dilgi yaratmaya yönelik taş alet yapımı davranışı arasında bir teknolojik basamağı temsil ettiği” düşünülüyor.

Dr Harmand “Bunların homininlerin yaptığı ilk aletler olmadığına şüphem yok” diyor. “Bu aletler, onları yapan insanların çoktan taşların nasıl kasıtlı olarak kırılacağına dair bir fikirleri olduğunu gösteriyor. Yanlışlıkla iki taşı birbirine çarpan ve keskin bir taş elde eden ilk  hominin’in sahip olacağından daha fazla bilgiye sahipler. Bence orada bir yerde daha eski, daha da ilkel aletler de var.”

İnsan Evrimiyle İlgili Yeni Bilgiler

Araştırmacılar ayrıca bölgenin o zamanki bitki örtüsünü de ortaya çıkardı. Taşların bulunduğu bölge bir kısmı ormanlık olan çalılık bir bölgeydi. Taş alet yapımı konusundaki geleneksel düşünce, kompleks taş aletlerin iklimdeki değişime bağlı olarak bozkırların yayılmasıyla ortaya çıktığını söyler. Ağaçlı bozkırlar ormanların yerini aldığında, insan atalarımızın yemek kaynağı olan büyük gruplar halindeki hayvanların evriminin yolu açılmış oldu.

Keşif aynı zamanda insan beyninin evrimini anlamamıza da yardımcı oluyor. Alet yapma becerisi yüksek bir el motor kontrolü gerektiriyordu. Yani bu kontrolü sağlayan beyin ve omurilikteki değişiklikler 3.3 milyon yıl önce gerçekleşmiş olmalıydı.

George Washington Üniversitesi’nden paleoantropolog Bernard Wood, “Bu çok önemli ve çok iyi araştırılmış bir keşif. Taş aletlerin bir kısmını kendim de gördüm ve kasten yapılmış olduklarına ikna oldum” diyor. Wood ayrıca yeni keşfin, bu keşiften önce en eski taş aletler sayılan Oldowan taş aletleriyle nasıl benzerlik ve farklılıklar gösterdiğine de merak ettiğini belirtti.

Aşağıdaki videolarda birbirini taş çekirdeği ve ondan kırılan parça olarak tamamlayan iki taş, kazı alanının kazı sezonu boyunca hızlandırılmış çekimi görülebilir.

Karmaşık Bilişsel Özellikler Taş Devri El Baltasını Şekillendirdi

Columbia University Earth Institue, Sci-News, The Guardian. 21 Mayıs 2015.

Makale: Harmand, S., Lewis, J. E., Feibel, C. S., Lepre, C. J., Prat, S., Lenoble, A., … & Taylor, N. (2015). 3.3-million-year-old stone tools from Lomekwi 3, West Turkana, Kenya. Nature, 521(7552), 310-315.