2.000 Yıl Öncesinden 12 Mısır Mumya Portresi

İlk binyılın başlarında, Mısır’daki pek çok mumyaya, ölen kişinin yaşarken nasıl gözüktüğünü gösteren gerçeğe yakın portreler eklendi.

İlk milenyumun başlarında, Mısır’da birçok mumyanın üzerine ölünün bir zamanlar canlı olan gözlerini, şekillendirilmiş saçlarını ve özenle işlenmiş mücevherlerini sergileyen gerçekçi portreler yapıştırılmıştı. Geçtiğimiz birkaç yüzyıl boyunca arkeologlar, çoğunluğu Fayyum şehrinde bulunan bu mumya resimlerinden 1000’den fazlasını gün yüzüne çıkardı ve bunlara “Fayyum portreleri” adını verdi.

Bu iyi korunmuş, büyüleyici portreler hala büyük ilgi çekiyor. Öyle ki, Amsterdam’daki Allard Pierson Müzesi, “Yüzyüze: Mumya Portrelerin Ardındaki İnsanlar” adlı sergisinde yaklaşık 40 Fayyum portresine yer verdi.

Bu portreler, Mısır’ın Roma döneminde (MÖ 30- MS 395) oluşturulmuş olup genellikle Avrupa kökenli bireyleri tasvir ediyor. Portreler, İskender’in hakimiyetinin ardından bölgeye gelip daha sonra bir İskender komutanı tarafından yönetilen Ptolemaios Hanedanı (MÖ 305 – MÖ 30) ve imparatorluğun Mısır’ı bir eyalet haline getirdiği Roma döneminin insanlarına ait.

(İlgili: Antik Mısır Mezarında Yılan Isırıklarına Karşı Büyüler Keşfedildi)

Allard Pierson’daki Antik Mısır ve Sudan Koleksiyonu küratörü ben van den Bercken, portrelerin genellikle üst köşeleri kesilmiş tahta panellere resmedildiğini ve böylece kolayca mumya bandajlarına yerleştirilebildiğini söylüyor.

Gelin her biri yapıldığı kişi ve kültürü hakkında ipuçları veren 12 portreyi birlikte inceleyelim. 

1- Ammonius’un Portresi

Milattan sonra 225 ila 250 yılları arasına tarihlenen; keten üzerine boyanmış, restore edilmiş “Ammonius Portresi”nde genç bir adamın bir elinde kadeh, diğer elinde ise bir çiçek buketi görülüyor. ” Mummy Portraits in the J. Paul Getty Museum” (Oxford University Press, 1982) kitabına göre sanatçı, Ammonius’a büyük dudaklar, kepçe kulaklar, göz torbaları ve garip kavisli parmaklar gibi birçok ayırt edici özellik eklemiş.

2- İnci Küpeler

Milattan sonra 150 ila 200 yılları arasında ahşap üzerine yapılan bu portrede kahverengi geyik gözlü, ince burunlu ve kalın kaşlı genç bir kadın görülüyor. Van den Bercken, portede kadının tıpkı taktığı küpeler gibi incilerin de Fayyum portrelerinde “en yaygın” küpe türlerinden biri olduğunu söylüyor. Bercken, portrelerdeki takı ve saç stillerinin araştırmacıların portreleri tarihlendirmesine yardımcı olabileceğini belirtti. Örneğin, kadınların saç modelleri “çok özenle hazırlanmış” olabilir ve çoğunlukla Roma’nın, “özellikle de imparatoriçenin” moda ve trendlerini yansıtıyor olabilir.

Ancak Roma modasının Mısır’a ulaşmasının ne kadar sürdüğü her zaman yanıt aranılan soru olmuş. Van den Bercken, bazı durumlarda “Mısır’da moda olan bir şeyin Roma’da çoktan modası geçmiş olabileceğini” söylüyor.

3- Sakallı Adam

Milattan sonra 175 ila 225 yılları arasına tarihlenen ve ahşap üzerine resmedilen bu portrede, beyaz giyimli kıvırcık saçlı, sakallı bir adam görüyoruz. Adamın sakalı tıpkı sakal kullanan Roma imparatoru Marcus Aurelius’unkilere (Saltanatı 161 ila 180) benziyor. 

4- Zarif Mücevherler

Milattan sonra 175 ila 200 yılları arasında ahşap üzerine yapılan bu portre, uyumlu bir kolye ve küpeler takan koyu saçlı bir kadını gösteriyor. Ancak diğer Fayyum portrelerinde olduğu gibi, ölen kişinin gençken mi yoksa ölüm anında mı tasvir edildiği bilinmiyor.

PLOS One dergisinde yayımlanan 2020 tarihli bir araştırmaya göre, bazı durumlarda portreler oldukça gerçekçi. Bir ekip, Roma Mısır’ından gelen genç bir çocuğun mumyasının BT (bilgisayarlı tomografi) taramasını aldı, yüzünü dijital olarak yeniden yapılandırdı. Ve ardından elde edilen rekonstrüksiyonu mezarındaki portresiyle karşılaştırdı. Analize göre portre, çocuğu 3 veya 4 yaş daha genç gösteriyordu ancak bunun dışındaki tutarlılıklar dikkat çekiciydi.

5- Parlak Gözler

Bu erkek portresi, milattan sonra 250 civarında ıhlamur ağacı üzerine resmedilmiş. Portre “Mummy Portraits in the J. Paul Getty Museum” kitabına göre, Mısır’daki Britanya başkonsolosu Henry Salt tarafından 1800’lerin başlarında satın alınmış. Bu portre, modern çağda keşfedilen en eski Fayyum portrelerinden biri olma özelliğini taşıyor.

Fayyum portrelerinin toplandığına dair en erken kayıt, 1615 yılına dayanıyor. Bu tarihte, Romalı asilzade Pietro della Valle tarafından Mısır’ın Sakkara kentinden Avrupa’ya bir grup portrenin getirildiği biliniyor. 

6- Altın Çelenkli Kız

Milattan sonra 120 ila 130 yılları arasında ahşap üzerine yapılan bu portrede, inci bir kolye takan ve saçında altın bir çelenk olan genç bir kız görülüyor. Van den Bercken’e göre ‘’Bu taç, ölümü ‘yenmeyi’ simgeliyor.” 

7- Altın Çelenkli Adam

Altın çelenklerle resmedilenler sadece kadınlar değildi milattan sonra 150 ila 200 yılları arasında ahşap üzerine yapılmış bu portrede, sakallı bir adamın defnelerden yapılmış kendi altın tacını kullandığını görüyoruz.

8- Gerçekçi Portre

Milattan sonra 150 dolaylarında yapılan bu portre, beyazlar giyinmiş ve altın bir çelenk takan bir adamı gösteriyor. Allard Pierson’a göre Fayyum portrelerinin ilgi çekici görüntüleri, Bizans İmparatorluğu’nun son dönemlerinde ikon resim yapan sanatçılara ve ayrıca 19. ve 20. yüzyıl sonlarında sanatçılara ilham kaynağı oldu. Bugün bu tarz, gerçekçi resimli portreciliğin bilinen en eski örneklerinden biri olarak görülüyor.

9- Kıvırcık Saçlı Adam

Bu adamın sakalı, araştırmacıların portresini İmparator Marcus Aurelius dönemine tarihlemelerine yardımcı oldu. Portreleri bulunan diğerleri gibi, burada resmedilen adamın da Avrupalı kökleri olabilir. İlk olarak Büyük İskender’in generallerinden birinin bölgeyi ele geçirmesiyle başlayan Ptolema Hanedanlığı döneminde, daha sonra da VII. Kleopatra’nın ölümünün ardından Roma’nın Mısır’ı eyalet haline getirmesiyle Mısır’da pek çok Yunan ve Romalı yaşamıştı.

10- Gözler ve Kirpikler

Milattan sonra 300 ila 400 yılları arasında ahşap üzerine yapılan bu portrede inci küpeler takan bir kadın görülüyor. Van den Bercken, “Gözlerin ve kirpiklerin kompozisyonuna çok fazla ayrıntı yerleştirilmiş.” diyor. Birkaç ipucu, ölülerin orta üst sınıf veya elit olduğunu gösteriyor; bunların arasında bu portrelerde birçok kişinin süslü takılar takması gösterilebilir. Ayrıca bireyler veya aileleri portre için sanatçıya para ödemek zorunda kalıyordu. Van den Bercken, “Portrelerin yapılması kolay değildi, kaynak açısından ucuz da değildi. Portrelerin yapılmasını emreden kişilerin bunu yapabilecek maddi imkanları olmalı.” Yorumunda bulunuyor. 

11- Süslü Kolye

Bu kadın portresi milattan sonra 160 ila 190 yılları arasında yapılmış. Bilinen Fayyum portrelerinin çoğu 1800’lerde bulundu, ancak 2022’de arkeologlar Mısır’daki Philadelphia antik kentindeki bir mezarlıkta daha fazlasını keşfettiklerini açıkladı.

12- Parlak Gözlü Kadın

‘Mummy Portraits in the J. Paul Getty Museum “e göre, milattan sonra 170 ila 200 yılları arasında ahşap üzerine boyanmış olan bu portre 1880’lerde Mısır’da bulunmuş. Kadın inci küpeler, bir kolye, sıcak pembe bir tunik ve siyah klavi, yani dikey süsleme şeritleri takıyor. Kıvırcık saçları topuz yapılmış.

Live Science. 17 Ekim 2023.