Velociraptor’un Yeni Kuzeni: Benzeri Görülmemiş Bir Yırtıcı

Shri rapax, ünlü akrabası Velociraptor’dan daha büyük pençelere ve muhtemelen daha güçlü bir ısırığa sahipti. Ancak paleontologlar hâlâ onun kayıp başının nerede olduğunu bilmiyor.

2010 yılından önce, fosillerle dolu Moğolistan’daki Gobi Çölü’nün kızıl kumlarında, kaçak kazıcılar etçil bir dinozorun olağanüstü iskeletini ortaya çıkardı. Fosili ülke dışına kaçırarak kara borsaya sürdüler. Fosil önce Japonya ve İngiltere’de özel koleksiyonlarda dolaştı, ardından Fransız fosil şirketi Eldonia tarafından satın alındı. 2016’da, sahiplerinden biri dinozorun kafatası ve dört omurunu Belçika’daki bir müzede BT taramasından geçirdi. Ancak kısa süre sonra kafa ve boyun kayboldu ve hâlâ nerede oldukları bilinmiyor.

Fosil şirketi, paleontologlar ve hükümet yetkilileri arasındaki görüşmelerin ardından dinozorun gövdesi Moğolistan’a geri getirildi. Burada bilim insanlarının inceleyebileceği, daha önce eşi benzeri görülmemiş bir yırtıcı türü olduğu anlaşıldı. Artık bu başsız, keskin pençeli Velociraptor akrabasının bir adı var: Shri rapax.

(İlgili: Velociraptor Korkunç Pençelerini Kesmek İçin Kullanmıyordu)

Yaklaşık 71 milyon yıl önce yaşamış olan, hindi boyutlarındaki ve yaklaşık 1,8 metre uzunluğundaki dinozor, tıpkı Moğolistan’da bulunan Velociraptor gibi bir dromaeosaur’du. Bu yırtıcı dinozor grubuna Deinonychus, Utahraptor ve ikinci parmaklarında büyük, aşırı gerilebilir pençeler taşıyan diğer tüylü etoburlar da dahil.

Paleontolog Andrea Cau, “İkonik Velociraptor ile aynı jeolojik ortamda böylesine beklenmedik bir dromaeosaur bulmak beni çok şaşırttı” diyor.

Cau ve meslektaşları, yeni türü tanımladıkları makaleyi Historical Biology dergisinde yayımladı. Bu keşif, Moğolistan’da bulunan ve sayıları giderek artan raptor benzeri dinozorlar arasında yer alıyor. Bu grup, ördek boyunlu ve ince yapılı Halszkaraptor escuilliei ile Natovenator polydontus gibi beklenmedik tür çeşitliliği ve vücut tiplerini gözler önüne seriyor.

Daha güçlü ısırık, daha büyük pençeler

Hollywood’un ünlü Velociraptor’una yakın akraba olmasına rağmen Shri, ondan oldukça farklı bir dinozordu. Gerçek fosil kafatası hâlâ kayıp olduğundan, 2016’da yapılan BT taraması temel alınarak oluşturulan kafatası dökümü, Shri’nin daha derin ve daha kısa bir burun yapısına sahip olduğunu gösteriyor. Bu bulgu, bu akrabasına kıyasla daha güçlü bir ısırığa sahip olabileceğine işaret ediyor.

“Görece kısa bir burun, orantılı olarak uzun bir boyun ve kısa bir kuyruk gibi diğer farklılıklar, bu iki akrabanın farklı ekolojik tercihlere sahip olduğunu gösteriyor” diyor çalışmanın ortak yazarlarından, Kuzey Carolina Doğa Bilimleri Müzesi’nden paleontolog Tsogtbaatar Chinzorig.

Shri’nin kol kemikleri daha sağlam ve tıknazdı; uçları büyük, kıvrık pençelerle bitiyordu. Ayrıca güçlü bir kavrama yeteneğine işaret eden kalın ellere sahipti. Shri’nin kollarını ve pençelerini tam olarak nasıl kullandığı bilinmiyor, fakat araştırmacılar bunları, boynuzlu otçul Protoceratops gibi diğer dinozorlarla boğuşup yakalamak için kullanmış olabileceğini öne sürüyor. Isırık izleri taşıyan Protoceratops kemikleri ve “Savaşan Dinozorlar” adı verilen, Velociraptor ile Protoceratops’un fosilleşmiş dövüş sahnesi, bu domuz benzeri boynuzlu dinozorların Shri gibi dromaeosaurların avı olabileceğini düşündürüyor.

Araştırmaya dahil olmayan, Hong Kong Çin Üniversitesi’nden paleontolog Michael Pittman, yazarların hipotezinin makul olduğunu ve dinozorun kollarına yönelik biyomekanik çalışmaların bu fikri test edebileceğini söylüyor. Ayrıca örneği “güzel ve iyi korunmuş” olarak nitelendiriyor.

Shri rapax ile Velociraptor’un yan yana yaşamış olma olasılığı, “niş paylaşımı” olarak bilinen bir olguyu işaret ediyor. Yakın akraba türler, farklı beslenme tercihleri ve davranışlara sahip olduklarında bazen aynı yaşam alanını paylaşabilir; tıpkı Madagaskar adasında, farklı habitatlarda yaşayan ve farklı yiyeceklerle beslenen çok sayıda lemur türünde olduğu gibi.

Farklı uzmanlıklara evrilmek, akraba hayvanların yaşam alanlarını farklı şekillerde paylaşmasına ve böylece biyolojik çeşitliliğin artmasına olanak tanır. Dinozorlar söz konusu olduğunda, Shri ile Velociraptor arasındaki anatomik farklılıklar, bu etoburların da muhtemelen böyle bir ekolojik etkileşimin parçası olduklarını gösteriyor.

Shri rapax’ın vatanına dönüşü

Shri’nin iskeleti kaçak kazılarla çıkarılıp jeolojik bağlamına dair hiçbir bilgi olmadan satıldığı için paleontologlar, bu dinozorun tam olarak nereden kazıldığını bilmiyor; yalnızca Moğolistan’ın Djadokhta Formasyonu’ndan geldiği açık. Bilim insanlarının Shri rapax’ı inceleyebilmiş, tanımlayabilmiş ve anlamaya başlamış olması, hem paleontoloji için bir zafer hem de fosil kaçakçılığına karşı bir başarı olarak değerlendiriliyor.

“Bu vaka, fosil kaçakçılığının bir başka örneğini ortaya koyuyor” diyor Chinzorig, “Moğolistan Gobi Çölü’nden onlarca yıldır süregelen yasa dışı fosil kaçakçılığının bir parçası.”

Böylesi fosillerin iade edilmesinin, hem tarih öncesi geçmiş hakkında bilimsel bilgi birikimini artırmak hem de Moğolistan’ın fosil mirasına saygı göstermek açısından kritik olduğunu vurgulayan Chinzorig, eğer kaçak fosil özel koleksiyonlarda kalmış olsaydı, bilim insanlarının bu yeni dinozoru, akrabalık ilişkilerini ve ekosistemdeki rolünü asla bilemeyeceklerini söylüyor.

Cau, “Bilimsel değerinin yanı sıra, bu dinozorların evine dönmesine yardımcı olduğum için gerçekten mutluyum” diyor. Paleontologlar, Shri rapax’ı dünyaya tanıtarak belki de bir gün onun kayıp başının da geri dönmesine katkı sağlayabileceklerini umuyor.

Natinoal Geographic. 29 Temmuz 2025.

Makale: Moutrille, L., Cau, A., Chinzorig, T., Escuillié, F., Tsogtbaatar, K., Ganzorig, B., … & Godefroit, P. (2025). A new bird-like dinosaur from the Upper Cretaceous of Mongolia with extremely robust hands supports niche partitioning among velociraptorines. Historical Biology, 1-32.