Uzun Mesafe Ticaret İlişkileri, Sibirya Köpeklerini Şekillendirmiş

Antik köpek DNA’larının analizi, Kuzey Kutbu Sibirya sakinlerinin 2.000 yıl kadar önce Avrasya’dan köpek ithal etmeye başladığını ortaya koyuyor.

Arkeolojik buluntular, Kuzeybatı Sibirya’nın Arktik bölgelerinde yaşayan insanların, yaklaşık 2.000 yıl önce Avrasya nüfusuyla uzun mesafe ticaret bağlantıları kurduklarını gösteriyor. Ticari ilişkilerin başlaması, bu dönemde gerçekleşen bir dizi önemli sosyal değişimden biriydi.

Dahası, paleogenetikçi Laurent Frantz liderliğindeki uluslararası bir araştırmacı ekibinin gösterdiği üzere, bu değişikliklerin Sibirya köpeklerinin genomları üzerinde bile bir etkisi oldu. Ekip, kapsamlı genetik analizlere dayanarak, köpeklerin Sibirya Arktik bölgesine ithal edildiği ve bu sürecin nihayetinde Samoyed gibi Sibirya ırklarının oluşmasına yol açtığı sonucuna vardı.

Taş Devri’nden Holosen’e uzanan genomlar

Araştırmacılar, 60 ila yaklaşık 11.000 yıl öncesine dayanan Sibirya ve Avrasya’daki alanlarda bulunan 49 köpeğin genomlarını analiz ettiler. Köpeklerin dördü, arkeologların yaklaşık 2.000 yıl öncesine ait 100’den fazla köpeğin kalıntılarını ortaya çıkardığı Ust-Polui’den geliyor. Çok sayıda buluntu, Kuzeybatı Sibirya’da bulunan Yamal yarımadası’ndaki bu alanın, büyük olasılıkla tören amaçlı, yaklaşık 400 yıllık bir süre boyunca kullanıldığını gösteriyor.

Alberta Üniversitesi’nden ve araştırmanın baş yazarı Dr. Robert Losey, “Orada bulunan köpeklerin bazıları kasıtlı olarak gömülmüş gibi görünüyor. Fakat birçoğunun yenildiğini gösteren kanıtlar da var. Köpekler çeşitli amaçlar için kullanıldı. Yalnızca bir ulaşım aracı olarak değil, aynı zamanda potansiyel olarak av ortakları ve yiyecek kaynakları olarak.” diyor.

(Köpeklerin Sarı Postları, Milyonlarca Yıl Önce Evrimleşmiş)

Ust-Polui’de ortaya çıkarılan eserler arasında cam boncuklar ve yerel olarak imal edilemeyen metalden yapılmış nesneler bulunuyor. Bu eserler, bozkır bölgesinden, Karadeniz bölgesinden veya Yakın Doğu’dan getirilmiş olmalılar. Bu nedenle, Yamal Yarımadası’nda yaşayan insanlar 2.000 yıldan daha uzun bir süre önce uzun menzilli ticaret ağlarına entegre olmuş olmalılar.

Demir cevherinin kullanımı ve ren geyiğinin koşum takımıyla ilgili eserlerin sahada bulunmasının gösterdiği üzere, bu aynı zamanda önemli bir sosyal ve teknolojik değişim zamanıydı. Günümüzde bu bölgedeki yerli halk tarafından yaygın olarak uygulanan büyük ölçekli ren geyiği pastoralizmi, burada yalnızca son birkaç yüzyılda ortaya çıktı.

Ticari mal olarak köpekler

Yeni genetik analizler, köpeklerin Sibirya Arktiğine güneydeki bölgelerden ithal edilen mallar arasında olduğunu ortaya koydu.

Kopenhag Üniversitesi’nden makalenin baş yazarı Dr. Tatiana Feuerborn, “Arktik köpekleri en az 7.000 yıl öncesine kadar izole olarak evrimleşirken, Demir Çağı ile Ortaçağ’a tarihlenen Sibirya köpeklerinden izole edilen genomik DNA, Avrasya bozkırlarından ve Avrupa’dan gelen köpeklerden elde edilen genetik materyalin artan kısımlarının olduğunu gösteriyor.” diyor.

Bu nedenle, Yamal yarımadası’ndaki köpekler arasında Sibirya kökenli olmayanların oranı bu dönemde önemli ölçüde arttı. Frantz, “Köpekler potansiyel olarak değerli varlıklardı ve alınıp satıldılar.” diyor. Öte yandan, Arktik Sibirya’daki insan genomları bu uzun süre boyunca oldukça sabit kalmışken, Arktik olmayan popülasyonlardan çok az genetik girdi belirtisi var.

Yeni çalışmanın yazarları, köpeklerin daha uzaklardan ithal edilmesinin Sibirya’daki toplumsal geçişlerin bir yansıması olduğunu varsayıyor. Frantz, “Arktik’de evcilleştirilen ilk köpekler öncelikle kızak köpekleri olarak görev yaptı. Sibirya popülasyonları pastoralizme dönüştüğünde, ren geyiği sürüsü için daha uygun olan diğer yararlı davranış özelliklerine sahip köpeklere ihtiyaç duymuş olabilirler. Arktik köpeklerinin diğer popülasyonlarla karışması potansiyel olarak hem sürüye uygun hem de zorlu iklim koşullarına adapte olmuş köpek soylarının oluşmasına yol açtı.” diyor.

Çalışan köpeklerden Samoyed’e

Gelişmiş özellikler için bu melezleme ve seçim stratejisi, en nihayetinde Samoyed gibi modern Sibirya köpek soylarının ortaya çıkmasına neden oldu.

Frantz, “Samoyed genomunun büyük bir kısmı atalarının Arktik soylarına kadar izlenebilir, ancak aynı zamanda örneğin husky’den çok daha fazla Batı etkisi gösteriyor.” diyor.

Bu arada diğer ırklarla çok az melezleşme meydana geldiğinden, samoyedler Orta Çağ’dan beri büyük ölçüde değişmeden kaldı. Buna karşılık, diğer modern ırkların çoğu, 19. ve 20. yüzyıllarda yetiştiricilerin hedeflenen çabalarının bir sonucu olarak ortaya çıktı. Sadece Ernest Shackleton gibi kutup kaşifleri Arktik’den köpek aldıklarında ve onlardan üretmeye başladıklarında Samoyed modern adını aldı. Frantz, “Bundan önce onlar sadece çalışan köpeklerden oluşan bir popülasyondu.” diyor.

Ludwig Maximilian University of Munich. 20 Eylül 2021.

Makale: Feuerborn, T. R., Carmagnini, A., Losey, R. J., Nomokonova, T., Askeyev, A., Askeyev, I., … & Frantz, L. (2021). Modern Siberian dog ancestry was shaped by several thousand years of Eurasian-wide trade and human dispersal. Proceedings of the National Academy of Sciences, 118(39).