Tutankamon’un Demir Hançeri Muhtemelen Anadolu’da Yapılmış

Firavun Tutankamon’un Demir çağından önceye tarihlenen meteorit hançeri, muhtemelen Anadolu’da yapılmış ve Mitanni kralı hediye etmiş.

Amarna Mektupları olarak bilinen 3.400 yıllık bir dizi tablete göre, Tutankamon’un dedesi III. Amenhotep’e, Anadolu’daki Mitanni kralı tarafından, firavun kızıyla evlendiğinde verilen altın kınlı demir bir hançerden söz ediliyor. Ayrıca yapılan kimyasal analizler de bu bulguyu destekliyor.

Bir araştırma ekibi yakın zamanda Tutankamon’un mezarında bulunan bir demir hançeri X-ray taradı ve metali bir göktaşından gelen nesnenin nasıl yapıldığını anlamaya çalıştı. Araştırmacılar hançerin düşük sıcaklıkta dövülerek oluşturulduğundan şüpheleniyorlar ama Mısır’da üretildiğini düşünmüyorlar.

(İlgili: Tutankamon’un Hançeri Meteoritten Yapılmış)

Arkeologlar 1920’lerde Tutankamon’un Krallar Vadisi’ndeki mezar odasına girdiklerinde, firavunun gömülü ihtişamı arasında 30 cm uzunluğunda bir hançer buldular. Bıçağı demirden yapılmıştı. Ancak Demir Çağı’nın Tutankamon’un ölümünden bir yüzyıl sonrasına kadar başlamadığı düşünüldüğünde bu oldukça şaşırtıcı bir keşif.

Demir metalurjisinin yaygın bilgisinden önce gelen demir nesneler, araştırmacıları daha eski nesnelerin meteorit demirden geldiğine inanmaya yönlendirdi. Yani bunlar, uzaydan düşen ve daha sonra Dünya’da dövülen metal parçalarıydı.

Bu objeler Mısır’da ve ötesinde çok değerliydi. Örneğin Türkiye’de bulunan meteorit bir hançer, Tutankamon’un doğumundan 1.000 yıl önce, Erken Tunç Çağı’na tarihleniyor. Hançerin yanı sıra Tutankamon, demir bir kafa başlığı ve demir bir bilezikle gömülmüştü.

2016’da yapılan bir araştırma, firavunun hançerinin demirinin olası meteoritik kökenini doğruladı, ancak geldiği göktaşı türü ve nasıl dövüldüğü hakkında sorular ortada kaldı. İşte bu ay Meteoritics & Planetary Science dergisinde yayımlanan yeni çalışma burada devreye giriyor.

Japonya’daki Chiba Institute of Technology’de araştırmacı olan ortak yazar Tomoko Arai, “Hançerin üretimini ve kökenini anlamak için, hançer için yerinde temassız, tahribatsız iki boyutlu kimyasal analiz gerçekleştirdik.” diyor.

Araştırmacılar, demir, nikel, manganez ve kobalt konsantrasyonlarını ortaya çıkaran X-ışınlarını parlatarak bıçağın temel yapısını haritaladılar. Bıçaktaki kararmış noktalarda kükürt, klor, kalsiyum ve çinko buldular. Ancak mevcut öğeler kadar ilginç olan şey, bu öğelerin dağılımıydı.

Arai, “Hançerin her iki tarafında yer yer çapraz çizgili bir doku olduğunu fark ettik, bu da oktahedrit demir göktaşına özgü Widmanstätten yapısını akla getiriyor. Bu bizim için olağan üstü bir andı.” diyor.

Widmanstätten deseni (adını Avusturyalı bir mineralogdan almıştır), nikelin objeler boyunca nasıl dağıldığının neden olduğu, bazı metalik göktaşlarında bulunan dikkate değer bir etkidir. Tutankamon’un silahındaki desenin varlığı, hançerin en büyük demir göktaşları grubu olan bir oktahedritten yapıldığını gösteriyor.

Ekip, element analizinde gördüklerini doğrulamak için Tutankamon’un hançerindeki deseni, Japon göktaşı Shirahagi’deki desenle karşılaştırdı. Shirahagi, Taisho İmparatoru tarafından satın alınan bazı Japon kılıçlarındaki demirin kaynağıydı. Görünüşe göre oktahedritler her yerde monarşilerin gözdesi.

Desenin eski Mısır hançerindeki varlığı da onun nasıl yapıldığına dair ipuçları veriyor. Ekip, makalelerinde, demir çok yüksek bir sıcaklığa getirilirse, Widmanstätten deseninin ortadan kalkacağını yazdı. Arai, “Ayrıca yüzeyde yer yer küçük siyah lekeler bulduk. İlk başta pas olduklarını düşündük. Ancak bunların, genellikle oktahedrit demir göktaşlarında kapanımlar olarak ortaya çıkan demir sülfür oldukları ortaya çıktı.” diyor.

Arai, ince Widmanstätten deseninin yanı sıra demir sülfürün varlığının, hançerin nispeten düşük bir ısıyla dövüldüğünü gösterdiğini söylüyor – 950° Santigrattan (1.742° Fahrenheit) daha düşük.

Kimyasal analiz, hançerin kökenine dair ipucu vermese de ekip, MÖ 14. yüzyılın ortalarında eski Mısır’daki diplomatik faaliyetleri belgeleyen Amarna Mektupları olarak bilinen 3.400 yıllık bir dizi tablete yöneldi.

Mektuplarda, Tutankamon’un dedesi III. Amenhotep’e, Anadolu’daki Mitanni kralı tarafından, firavun kızıyla evlendiğinde verilen altın kınlı demir bir hançerden söz ediliyor.

Yani belki de Tutankamon’un uzay hançeri, Anadolu’dan alınan bir aile yadigarıydı. Araştırmacıların element analizi ayrıca, hançerin kabzasındaki değerli taşların, Mitanni’de yaygın olarak kullanılan, ancak daha sonra Mısır’da bilinmeyen kireç sıva ile yapıştırıldığını gösterdi.

Arai, gelecekteki çalışmaların bıçağın bu değerlendirmesini daha fazla doğrulamaya yardımcı olacağını söylüyor.

Gizmodo. 18 Şubat 2022.

Makale: Matsui, T., Moriwaki, R., Zidan, E., & Arai, T. (2022). The manufacture and origin of the Tutankhamen meteoritic iron dagger. Meteoritics & Planetary Science.