Tunç Çağı’na Ait ‘Sonsuzluk Havuzu’, Ritüellerde Kullanılıyordu

Yeni yapılan bir araştırmada Tunç Çağı İtalya’sında inşa edilmiş gizemli ahşap yapının dini ritüeller sırasında kullanıldığı iddia edildi. 3.000 yıl önce inşa edilmiş olan “sonsuzluk havuzu,” gökyüzünü yansıtarak ritüeli izleyenlerin başka bir diyara baktıkları izlenimine kapılmalarına sebep oluyordu.

Araştırmanın yazarlarından birisi, havuzu İngiltere’deki ünlü Stonehenge’e benzetiyor. Stonehenge de muhtemelen insanların başka bir dünyaya geçişini simgeliyordu.

Yeni makalenin yazarlarından biri olan, Cornell Üniversitesi’nden arkeolog Sturt Manning’e göre havuz benzeri yapı, MÖ 1436 ila 1428 yılları arasında inşa edildi. Bu zaman aralığında bölgede büyük değişimler gerçekleşmesi, yapının yeni ritüellerde kullanılmak amacıyla inşa edildiği fikrini destekliyor.

(Tunç Çağı’ndaki Göçler İtalya’nın Genetik Yapısını Değiştirdi)

Manning, havuzu şöyle tarif ediyor: “Bu yapıyla karşılaşıp, yüzeyine baktığınız anda, toprağın gökyüzünü çevrelediğini açıkça görebilirsiniz. Yakınına gittiğinizde, gökyüzünden [daha doğrusu, gökyüzünün yansımasından] başka bir şey görmezsiniz, yani bir bakıma, başka bir dünyaya girmişsinizdir.” 

Arkeologlar yapıyı 2004 yılında, İtalya’nın Kuzey Po Vadisi’nde yer alan Parma şehrinin batısındaki Noceto kasabasının yakınında bulup “Vasca Votiva” yani “kutsal havuz” diye adlandırdılar. Ayrıca, arkeologlar çukurun yaklaşık 12 metre uzunluğunda ve 7 metre genişliğinde olduğunu, derinliğinin ise en az 3 metre olduğunu belirttiler. Küçük bir doruğun tepesine kazılmış olan havuz ahşap kargılar ve kalaslarla kaplanmıştı. Kullanılan ahşabın çoğu meşe, bir kısmı ise karaağaç ve ceviz odunundandı.

Çökelti katmanları yapının bir zamanlar suyla dolu olduğunu, ancak bu suyun herhangi bir kanal vasıtasıyla dağıtılmadığını, zaten yapının bir tarımsal sulama havuzu olmak için fazla gösterişli olduğu belirtildi. Yapının içinde bulunan çanak çömlek ve ahşap heykelcikler üzerinde yürütülen önceki araştırmada, yapının Tunç Çağı’nda, muhtemelen MÖ 1.600 ila 1.300 yılları arasında inşa edildiği sonucuna varılmış, fakat, yapının ne yaşı ne de amacı kesin olarak saptanamamıştı; bu yeni yapılan araştırma sayesinde ise söz konusu gizemlerin bir kısmını aydınlatılıyor.

Antik Ahşap

Manning bir dendrokronoloji uzmanı (antik ahşabın tarihlendirilmesi ile uğraşan bilim dalı). Ekibiyle beraber projeye katıldığında, Manning, Vasca Votiva’da kullanılan kalasların yaşını saptayarak yapının tam olarak ne zaman inşa edildiğini ortaya çıkarmayı amaçlıyordu.

Ahşap, oksijene maruz kaldığında çabucak çürür ve antik ağaçların büyüme kayıtlarını çıkarmak da genelde nehirlerin ya da bataklıkların altındaki, nadir bulunan, kütüklere bağlıdır. Bu yüzden ahşabı tarihlendirmek zor bir iştir.

Ağaçlar canlıyken karbon emerler, kesildiklerinde ise bu işlem de sona erer, böylece ağaçlarda kalan karbon-14 seviyesi sayesinde kesme işleminin ne zaman gerçekleştiği tespit edilebilir. Ekip, havuzda bulunan kalasların büyüme halkaları üzerinde çalışarak her bir halkanın radyoaktif karbon-14 seviyesini ölçtü. 

Ardından, ekip “wiggle matching” yöntemine başvurdu. Bu yöntem ile araştırmacılar ağaçların karbon-14 emme modelini Kuzey Avrupa’nın herhangi bir yerinde yetişmiş olan ağaçların farklı modelleriyle kıyaslayarak kalasların ne zaman toplandığını incelediler. Sonuç olarak araştırmacılar Vasca Votiva yapısının MÖ 15. yüzyılda, yani Kuzey İtalya’da radikal kültürel değişimlerim gerçekleştiği zamanlarda inşa edildiğini tespit ettiler.

O zamanlar bölgeye hâkim olan Terramare kültürü küçük çiftliklerden oluşan basit bir toplumsal yapıdan daha karmaşık bir toplumsal yapıya geçiş yapıyordu. Araştırmacıların belirttiğine göre bu karmaşık yapılar daha büyük yerleşimlerin gelişmesiyle kültürel merkezlere dönüştü, saban kullanımı ile sulama sistemleri yaygınlaştı.

Suyun Yansıması

Manning’e göre gizemli yapının bölgede yeni yeni ortaya çıkan ayinsel ve dini amaçlar için inşa edildiği savı, tarihlendirme işlemiyle ulaşılan yeni tarihler sayesinde daha da güçleniyor. Manning, yapının basit bir tarımsal sulama havuzu olarak kullanıldığına dair hiçbir işaret olmadığını, zaten yapının da böyle bir amaç için fazla gösterişli olduğunu belirtiyor. Üstelik, yapıda bulunan ayinsel çanak-çömlek ve heykelcikler yapının adak vermede kullanıldığını gösteriyor.

Ek olarak, Vasca Votiva’nın inşasında muazzam bir işçilik gerekiyordu, ayrıca bölgede yapılan kazılar sonucunda benzeri bir yapının daha önce de aynı tepe doruğuna inşa edildiği görüldü. İlk yapı çok daha büyüktü ve Vasca Votiva’dan 10 yıl kadar önce yapımına başlanmıştı; ancak terk edilmiş aletler ve odun yongaları yapının inşaası sırasında yıkıldığını ve Vasca Votiva’nın bu yıkıntı üzerine yapıldığını gösteriyor.

Vasca Votiva benzeri törensel yapılar antik dünyanın çeşitli yerlerinde bulunmaktaydı. Örneğin, en geç MÖ 15. yüzyıla tarihlendirilen daha eski “arınma havuzları” Girit’teki Minos yerleşimlerinde bulundu. Bu arınma havuzlarının Vasca Votiva’dan farkı kil ve taştan inşa edilmiş olmalarıydı.

Ancak, Kuzey Avrupa’nın hiçbir yerinde Vasca Votiva’ya benzer bir sonsuzluk havuzu gün yüzüne çıkarılmadı. “Bildiğimiz kadarıyla [bu yapının] bölgede bir eşi benzeri yok.” diye belirtiyor Manning.

Manning, belli bir törensel mekâna yönlendiren yolları ile kişinin başka bir dünyaya geçtiği izlenimine kapılmasına sebep olan Vasca Votiva’yı Güney İngiltere’deki Neolitik Stonehenge’e benzetiyor. Tek fark, Stonehenge’in çok daha büyük olması.

 “Vasca Votiva bir sonsuzluk havuzu gibiydi, bir tepenin doruğundaydı, eğer yakınında durup içine baksaydınız, suyun altına dikkatlice yerleştirilmiş çanak çömlek ve diğer nesneleri görürdünüz.” diye ekliyor Manning. “Ancak, bunlara ek olarak gökyüzünü ve bulutları da görürdünüz; bu yapının yağmurla ilişkili olmadığını düşünmek imkânsız.”

Manning’in belirttiğine göre yağmur ve su, eski tarım toplumları için hayati öneme sahipti, Vasca Votiva’da yapılan su ayinlerinin amacı da su ve yağmur tanrılarını memnun etmekmiş gibi görünüyor.

Manning yapının sadece yağmurla ilişkili olduğunu düşünmediğini, Vasca Votiva’nın amacının yararlı bir grup aktivitesi ya da tanrıları memnun edecek bir eylemin gerçekleştirilmesi olduğunu belirtiyor. 

Live Science. 30 Haziran 2021.

Makale: Cremaschi, M., Griggs, C., Kocik, C., Mutti, A., Zerboni, A., & Manning, S. W. (2021). Dating the Noceto Vasca Votiva, a unique wooden structure of the 15th century BCE, and the timing of a major societal change in the Bronze Age of northern Italy. PloS one, 16(6), e0251341.