Tarım ve Toplumsal Hiyerarşideki Yoğunlaşma Birlikte Yaşandı

Araştırmacılar 155 Güneydoğu Asya ve Pasifik toplumunun evrimini inceleyerek, tarım faaliyetlerindeki yoğunlaşmanın toplumsal tabakalaşmaya yol açmadığını, tarımın ve toplumsal hiyerarşilerin aslında birlikte geliştiğini ortaya çıkardı. Araştırma ayrıca, toplumsal ve maddi etkenlerin insanın kültürel evrimini nasıl yönlendirdiğini de aydınlatıyor.

C: Wikimedia Commons

İnsan toplumlarının nasıl ve ne zaman hiyerarşik bir hal aldığı sorusu kültürel evrim alanında uzun zamandan beri tartışma konusu. Kimileri, bir toplumun kaynakları veya mevcudiyet stratejilerindeki maddi değişimlerin bu toplumu daha hiyerarşik bir düzene soktuğu teorisini ortaya ararken, diğerleri de hiyerarşinin bu değişimlerin sonucu olmaktan ziyade nedeni olduğuna inanıyor. Birçokları ise sorunun cevabının bu iki zıt kutbun arasında bir yerlerde olduğunu düşünüyor. Tüm bu varsayımları test etmek için, Max Planck İnsan Tarihi Bilimi Enstitüsü ve Auckland Üniversitesi’nden bir grup araştırmacı 155 Avustronezya toplumunu inceledi, sonuçlar PNAS’ta yayımlandı.

Benzer kültürel kökene sahip farklı toplumlar

İncelenen toplumlar coğrafi olarak Tayvan’dan Yeni Zelanda’ya, Madagaskar’dan Paskalya Adası’na kadar uzanan bir alanda yaşıyor. Söz konusu toplumların ayrıca toplumsal tabakalaşma ve tarım faaliyetleri açısından da çeşitlilik göstermesi onları bu araştırma için ideal kılıyor.

(Neolitik Tarım Günümüz Eşitsizliğinin Tohumlarını 10.000 Yıl Önce Ekti)

Max Planck İnsan Tarihi Bilimi Enstitüsü ve Auckland Üniversitesi’nden yazar Quentin Atkinson, “Bu konu üzerinde bir araştırma yapmak için Pasifik en uygun yer. Farklı politik kurumlar ve mevcudiyet biçimlerine sahip yüzlerce adaya yayılmış nüfuslarıyla Pasifik, devasa bir doğal deney alanı gibi. Bu nüfusların farklı kültürel kökenleri olduğunu biliyoruz, bunu konuştukları dilden anlamak mümkün.” diyor.

İncelemeye tabi tutulan toplumlar eşitlikçi bir yapıdan katı sınıflara ayrılmış yapılara kadar çeşitlilik gösteriyor. Tarımsal sistemleri premodern dünyada en az yoğundan en çok yoğuna kadar değişiyor. Örneğin, Filipinler’de yaşayan Ifugao kabilesi tarafından yapılan pirinç taraçaları “dünyanın sekizinci harikası” olarak kabul ediliyor.

İncelenen toplumlarda yoğun tarım faaliyetleri ve yüksek toplumsal tabakalaşmanın dağılımı. İçi dolu olarak gösterilen her çember incelenen 155 toplumdan birini temsil ediyor, renkler ise bu toplumlarda hangi özelliğin (yoğun tarım alanı, toplumsal tabakalaşma mevcut, tabakalaşma yok vb.) görüldüğünü belirtiyor.
C: Sheehan ve ark. Yoğun Tarım Faaliyetleri ve Sosyo-Politik Hiyerarşinin Birlikte Gelişimi PNAS (2018)

Yoğun tarım faaliyetleri ve toplumsal hiyerarşi

Araştırma sonuçları toplumun tarımı uygulama biçimi ve hiyerarşinin yükselişi arasında izahı basit bir sebep-sonuç ilişkisi bulunmadığını gösterdi. Tarım faaliyetlerindeki yoğunlaşma çoğu durumda sosyo-politik hiyerarşiyle birlikte ortaya çıkmış olsa da, diğer durumlarda bunların birbirlerinden bağımsız olarak gelişim gösterdikleri görülüyor. Dolayısıyla, tarımdaki yoğunlaşmanın hiyerarşilerin oluşmasının ardında yatan neden olarak daha önce meydana gelmiş olması her zaman için söz konusu değil. Atkinson, toplumsal evrimin maddi değişimlere değil, çevredeki maddi değişimlerin toplumsal evrime yol açtığı fikrinin çokça desteklendiğini belirtiyor. Ancak ele geçirilen bulgular bu fikrin doğruluğunu sarsarak, nedensellik okunun aslında iki yönlü olduğunu gösteriyor.

(Tarım Devrimi İnsanlık Tarihinin En Büyük Hatası mıydı?)

Max Planck İnsan Tarihi Bilimi Enstitüsü ve Auckland Üniversitesi’nden araştırma yazarı Olivier Sheehan, “Bulgular tarımın yoğunlaşması ve hiyerarşinin oluşmasının, belki nüfus artışını da kapsayan bir geribildirim döngüsünün parçası olarak birbirlerinin gelişimini teşvik ettiğini gösteriyor. Bu sonuçlar ayrıca, toplumsal ve politik faktörlerin kültürel evrim sürecinin ikincil olmaktan ziyade, birincil ve en önemli etmenleri olduğunu da gözler önüne seriyor.” diyor.

Araştırmanın eş yazarı ve Max Planck İnsan Tarihi Bilimi Enstitüsü İdari Müdürü Profesör Russell Gray “Bu araştırma, insanlık tarihi hakkındaki nedensel varsayımları kanıtlamak için bilgisayımsal soyoluşsal yöntemlerin ne kadar etkili olduğunu bir kez daha gösteriyor.” diyor.

Araştırmacılar gelecekte diğer bölgelerde ve diğer kültürel bağlamlarda da benzer araştırmalar yürütmeyi ümit ediyor.

(Ekonomik Eşitsizlik Tarımla Birlikte Avrasya’da Başladı)

Science Daily. 19 Mart 2018.

Makale: Sheehan, O., Watts, J., Gray, R. D., & Atkinson, Q. D. (2018). Coevolution of landesque capital intensive agriculture and sociopolitical hierarchy. Proceedings of the National Academy of Sciences, 115(14), 3628-3633.