Tarihöncesinde Sosyal Eşitsizlik: En Büyük Tümülüs Kime Ait?

Yeni bir araştırma, ilk kez tarihöncesi toplumların seçkinleri arasındaki zenginlik farklılıklarını ve sosyal eşitsizliği ortaya çıkardı.

Ülkeler ve aynı zamanda bireyler arasındaki eşitsizliği azaltmak, Birleşmiş Milletler’in sürdürülebilirlik hedeflerinden biri. Aynı zamanda, servetin giderek küçük bir grup insan arasında yoğunlaştığını gösteren yeni bir küresel eğilim var. Peki sosyal eşitsizliğe ne yol açar ve bunun ne gibi etkileri olabilir? Bu tür temel sorulara cevap verebilmek için araştırma, aynı zamanda insan toplumlarının uzak geçmişine de bakıyor.

Kiel Üniversitesi’nin ROOTS Mükemmellik Kümesi’nden ekonomistler ve arkeologlar, MÖ ilk 4.000 yıl boyunca Orta Avrupa’da toplumun üst sınıfları arasındaki eşitsizliğin ilk kanıtını sağladılar.

ROOTS Mükemmellik Kümesi üyesi ve Kiel Dünya Ekonomisi Enstitüsü’nden (IfW Kiel) Johannes Marzian, tarihöncesi insanların bireysel zenginliklerini yaklaşık olarak tahmin edebildiklerini belirtiyor. Humanities and Social Sciences Communications dergisinde yayınlanan çalışmanın iki ana yazarından biri olan Marzian, “Bu bakış açısı, o dönemde toplumların üst kesimindeki zenginlik farklılıklarına dair tamamen yeni anlayışlara olanak tanıyor” diye açıklıyor.

Bireysel tarihöncesi mezarlara ilişkin benzersiz veriler

Ekip, tarihöncesi Orta Avrupa’daki servet eşitsizliğinin dinamiklerini anlamak için 5.000 bireysel tümülüsün boyutu ve yapısı hakkında veri topladı. Daha sonra gömülü bireylerin zenginliğinin bir ölçüsü olarak bu tümülüslerin hacmini hesapladılar.

(İlgili: Hırvatistan’daki Bir Tümülüste 2.500 Yıllık İlirya Miğferi Bulundu)

Veri seti bize yalnızca maddi zenginliği değil, aynı zamanda kişinin sosyal ağlara katılımını veya topluluk içindeki nüfuzunu da ölçmemize olanak tanıyor. Leipzig Üniversitesi’nde Dijital Arkeoloji alanında Yardımcı Doçent olarak görev yapan ikinci başyazar Dr. Julian Laabs, komşusundan daha büyük bir tümülüs inşa edebilen herkesin, insanları ve kaynakları harekete geçirme konusunda daha büyük bir ekonomik ve politik yeteneğe sahip olduğunun açık olduğunu belirtiyor.

Çalışmada tümülüslere ilişkin verilerin yanı sıra düz ve toplu mezarlara gömülen kişi sayılarına ilişkin bilgilere de yer verildi. Yazarlar bu bilgiyi, tüm nüfusa göre üst toplumsal kesimin boyutunu yaklaşık olarak tahmin etmek için kullandılar.

İncelenen dönemde üst sosyal kesimdeki eşitsizlik arttı

Sonraki veri analizi, incelenen 4.000 yılın tamamı boyunca tümülüslere gömülen bireyler arasında yüksek derecede eşitsizlik olduğunu gösterdi. Ancak, eşitsizliğin boyutu dalgalanıyordu. Laabs, zaman içindeki bu dalgalanmaları belirli teknolojik gelişmeler, iklim ve nüfus değişiklikleri veya sosyo-politik değişimlerle ilişkilendirebildiklerini belirtiyor. Ancak genel olarak, üst toplumsal kesimdeki eşitsizlikte artan bir eğilim bulunuyor.

Elbette bu çalışma toplumun tüm yelpazesindeki eşitsizliği ortaya koymuyor. Ancak Marzian, eşitsizlik ve bunun sonucunda toplumun üst kesiminde ortaya çıkan gerilimlerin tüm toplumu etkileyebileceğini belirtiyor.

Geçmişteki eşitsizliğe dair daha fazla bilgi edinmek için çeşitli fırsatlar

Bu çalışmayla yazarlar, tarihöncesi Orta Avrupa’daki üst toplumsal kesimdeki eşitsizliğe ilişkin ilk genel bakışı sunuyorlar. Marzian, “Bunu daha sonraki araştırmalar için bir ilk adım ve başlangıç noktası olarak görüyoruz. Örneğin, diğer bölgeleri incelemek ve çalışmanın zaman dilimini uzatmak ilginç olabilir. Ayrıca diğer toplumsal kesimlerdeki eşitsizlik ve bunun kökenleri hakkında da çok az şey biliyoruz.” diye belirtiyor. 

Veri kümesinin kamuya açık olduğunu ve araştırmacıları bu verileri kullanmaya davet ettiklerini söyleyen Laabs, antik ve tarihöncesi eşitsizlik alanında hala cevaplanması gereken birçok soru olduğunu ve mevcut gelişmeleri daha iyi anlamamıza yardımcı olacak benzersiz bilgiler sağlayabileceğini belirtiyor.

Cluster of Excellence ROOTS – Social, Environmental, and Cultural Connectivity in Past Societies. 29 Mayıs 2024.

Makale: Marzian, J., Laabs, J., Müller J., Requate T. (2024). Inequality in relational wealth within the upper societal segment: evidence from prehistoric Central Europe. Humanities and Social Sciences Communications, 11, 557.