Stonehenge’in Sunak Taşı’nın Gizemi Daha da Karmaşıklaştı

Stonehenge’deki Sunak Taşının İskoçya’dan geldiğinin ortaya çıkmasından haftalar sonra, araştırmacılar sürpriz bir keşif daha yaptı.

Stonehenge’in Sunak Taşı’nın kökeninin anıta düşünülenden yüzlerce kilometre daha uzakta olduğu şok edici bir şekilde ortaya çıkarılmasının üzerinden yalnızca birkaç hafta geçti. Şimdi ise başka bir çalışma, taşın köken noktası için en olası yeri kesin bir şekilde eleyerek tabloyu daha da karmaşık hale getirdi.

Stonehenge’in Sunak Taşı’nın gizemi, jeologların bu devasa Neolitik kayanın İskoçya’nın en kuzeyinden Wiltshire’a yüzlerce kilometre taşındığını sansasyonel bir şekilde ortaya koymasından haftalar sonra daha da derinleşti.

Bu keşif, taşın uzun zamandır inanıldığı gibi Galler’den değil, Orkney ve Shetland adalarını ve İskoçya anakarasının kuzeydoğusundaki bir kıyı şeridini kapsayan kumtaşı yataklarından geldiğini kesin olarak kanıtlamıştı. Araştırmaya katılan bilim insanlarından biri tarafından bu bulgu “ağzı açık bırakan” bir keşif olarak tanımlandı.

(İlgili: Stonehenge’in Altı Tonluk Sunak Taşı İskoçya’dan Getirilmiş)

Birçok uzman, Sunak Taşı’nın kökeni olarak Orkney’in en olası yer olduğunu varsaymıştı, çünkü bu adalar Neolitik kültür açısından zengin ve anıt yapımında köklü bir geleneğe sahipti.

Ancak şimdi, ayrı bir akademik çalışma Orkney’in aslında Sunak Taşı’nın kaynağı olmadığını ortaya koydu, bu da taşın kökenini aramaya yönelik merak uyandıran araştırmanın devam ettiği anlamına geliyor.

Geçen ay Avustralya liderliğindeki çalışmadan bağımsız olarak yürütülen bu yeni çalışma, Orkney’in iki büyük taş çemberi – Stenness Taşları ve Brodgar Çemberi – ile adalardaki kaya yataklarından alınan örneklerin kimyasal ve mineralojik yapısını inceledi.

Portatif X-ray cihazlarıyla tespit edilen kilit işaretler, Sunak Taşı’nınkilerle karşılaştırıldığında çarpıcı şekilde farklı olduğu bulundu ve yazarlar Orkney’in kaynağı olamayacağı sonucuna vardı.

Makalenin baş yazarı ve Aberystwyth Üniversitesi’nde fahri coğrafya ve yer bilimleri profesörü olan Richard Bevins, birkaç yıl önce yapılan ilk araştırmalar Galler’den kuzey Britanya’daki bilinmeyen bir yere işaret ettiğinde, Orkney’in araştırılacak “bariz bir yer” gibi göründüğünü söylüyor.

Bevins, Orkney ile Stonehenge arasında MÖ 3000 civarında uzun mesafeli iletişime dair kapsamlı kanıtlar bulunduğunu ve teknolojideki ve kültürdeki bazı önemli yeniliklerin bu takımadalardan kaynaklandığına inanıldığını belirtiyor.

University College London’dan onursal kıdemli araştırma görevlisi olan ve Avustralya liderliğindeki araştırmaya dahil olan Dr. Rob Ixer, “Önce Orkney’i araştırmak gerektiğini herkes söylemişti. Kökenin Orkney çıkacağı düşünülmüştü” diye kabul ediyor. Ayrıca, “Brodgar taşlarına benzer çıksaydı, her şey çok daha anlamlı olurdu” diyor.

“Stonehenge hakkında ne kadar çok şey öğrenirsek, iş o kadar tuhaflaşıyor.”

Orkney’in hızla elenmesinin, eski kırmızı kumtaşının bulunduğu diğer alanlardaki aramayı daraltabileceğini belirten Bevins, taşın spesifik kaynağının bir gün kesinlikle tespit edileceği konusunda “iyimser” olduğunu söylüyor. “Orkney havzası [Sunak Taşı’nın köken aldığı eski kırmızı kumtaşı bölgesi] oldukça büyük bir alan, bu yüzden kısa sürede bulunacağını söyleyemem. Ama bunun yapılabilir olduğunu söyleyebilirim.”

Araştırmaya dahil olmayan, İskoçya Ulusal Müzeleri’nin (NMS) eski prehistorya baş küratörü Alison Sheridan, yeni bulguların “hikâyeye ilginç bir ek katman” olduğunu söylüyor.

Sheridan, dikkatlerin Orkney’e yönelmesinin, Ness of Brodgar’ı inşa eden sofistike toplum hakkında bilinenler nedeniyle anlaşılır olduğunu belirtiyor ve ekliyor: “O dönemde Britanya’nın diğer bölgelerinin sosyal organizasyonu hakkında bildiklerimiz daha sınırlı. O dönemde başka yerlerde de coğrafi ve sosyal olarak aynı derecede gelişmiş ve iyi bağlantılara sahip insanlar olabileceğine dair açık bir ihtimal var.”

“Bence kuzeydoğu İskoçya’daki geç Neolitik topluluklar hakkında zaten bildiklerimizi yeniden gözden geçirmekte fayda var.”

The Guardian. 5 Eylül 2024.

Makale: Bevins, R. E., Pearce, N. J., Hillier, S., Pirrie, D., Ixer, R. A., Andò, S., … & Turner, P. (2024). Was the Stonehenge Altar Stone from Orkney? Investigating the mineralogy and geochemistry of Orcadian Old Red sandstones and Neolithic circle monuments. Journal of Archaeological Science: Reports, 58, 104738.