Sıçanlar, Roma ve Orta Çağ Döneminde Avrupa’ya Nasıl Yayıldı?

Yeni bir antik DNA analizi, Kara Ölüm’ü yaymakla suçlanan kara sıçanın Avrupa’ya nasıl dağıldığını gösterdi ve kemirgenin Roma ve Orta Çağ dönemlerinde kıtayı iki kez kolonileştirdiğini ortaya koydu.

Oxford Üniversitesi ve Max Planck Enstitüsü ile birlikte York Üniversitesi tarafından yürütülen çalışma, genellikle gemi faresi olarak bilinen türün (Rattus rattus) ilk antik genetik çalışmasını temsil ediyor.

Araştırmacılar, 1. yüzyıldan 17. yüzyıla kadar Avrupa ve Kuzey Afrika’daki arkeolojik alanlarda bulunan antik siyah sıçan kalıntılarının DNA’sını analiz ederek, insan ticaretinin, şehirciliğin ve imparatorlukların gelgitlerinin ardından sıçan popülasyonlarının nasıl dağıldığına dair yeni bir anlayışı bir araya getirdiler.

Ortadan kaybolma

Çalışma, kara sıçanın Avrupa’yı en az iki kez, bir kez Roma genişlemesiyle ve daha sonra Orta Çağ döneminde kolonileştirdiğini gösteriyor. Bu durum, Roma İmparatorluğu’nun çöküşünden sonra sıçanların azaldığına ve hatta ortadan kaybolduğuna dair arkeolojik kanıtlarla örtüşüyor.

Çalışmanın yazarları, iklim değişikliği ve 6. yüzyıl Justinianus Vebası da bir rol oynamış olsa da, bunun muhtemelen Roma ekonomik sisteminin parçalanmasıyla ilgili olduğunu söylüyorlar. Orta Çağ döneminde kasabalar ve uzun mesafeli ticaret yeniden ortaya çıktığında, yeni bir kara sıçan dalgası da ortaya çıktı.

Kara sıçan, ev faresi (Mus musculus) ve kahverengi sıçan (Rattus norvegicus) ile birlikte, yiyecek ve ulaşımdan yararlanarak insanların etrafında yaşayabilmesinin bir sonucu olarak küresel olarak dağılmış üç kemirgen türünden biri.

Rekabet

Kara sıçanlar, büyük olasılıkla, ılıman Avrupa’da şu anda baskın olan sıçan türü olan yeni gelen kahverengi sıçan (Rattus norvegicus) ile rekabetin bir sonucu olarak, popülasyonları azalmadan önce, en azından 18. yüzyıla kadar Avrupa’da yaygındı.

Arkeoloji Bölümü’nden Dr. David Orton, “Sıçanların yayılmasının insan olaylarıyla bağlantılı olduğunu uzun zamandır biliyorduk ve Roma genişlemesinin onları kuzeye Avrupa’ya getirdiğinden şüphelendik.” diyor.

“Ancak çalışmamızın dikkat çekici bir sonucu, bunun ne kadar tek bir olay gibi göründüğüdür: İngiltere’den Sırbistan’a kadar tüm Roma sıçan kemiklerimiz genetik olarak tek bir grubu oluşturuyor.”

“Orta Çağ döneminde sıçanlar yeniden ortaya çıktığında, tamamen farklı bir genetik imza görüyoruz – ancak yine İngiltere’den Macaristan’a ve Finlandiya’ya kadar tüm örneklerimiz bir arada. Avrupa’nın tekrar tekrar sömürgeleştirilmesine dair daha net kanıtlar umamazdık.”

Genetik imza

Oxford Üniversitesi’nden araştırmanın ortak yazarı Alex Jamieson, “Kahverengi sıçanların modern egemenliği, Avrupa’daki kara sıçanların büyüleyici tarihini gizledi. Bu eski kara sıçanların genetik imzalarını oluşturmak, kara sıçan ve insan popülasyon dinamiklerinin birbirini ne kadar yakından yansıttığını ortaya koyuyor.” diyor.

Max Planck Enstitüsü’nden araştırmanın ortak yazarı He Yu, “Bu çalışma, kara sıçan gibi insan ortak türlerinin genetik arka planının tarihi veya ekonomik olayları nasıl yansıtabileceğinin harika bir vitrinidir. Ve genellikle ihmal edilen bu küçük hayvanlara daha fazla dikkat edilmeli.” diyor.

Araştırmacılar, çalışmanın kıtalar arasındaki insan hareketi hakkında bilgi sağlamak için de kullanılabileceğini söylüyor.

Dr. Orton, “Sonuçlar, insan yerleşimlerinin çevresinde gelişen hayvanlar olan kara sıçan gibi insan-ortak türlerin, insanlığın tarihsel süreçleri için ideal vekiller olarak nasıl hareket edebildiğini gösteriyor.” diyor.

University of York. 3 Mayıs 2022.

Makale: Yu, H., Jamieson, A., Hulme-Beaman, A. et al. (2022). Palaeogenomic analysis of black rat (Rattus rattus) reveals multiple European introductions associated with human economic history. Nat Commun 13, 2399.