Şempanzeler, Tedavi Amaçlı Yaralarına Böcek Sürüyor

İlk kez bir araştırma ekibi, şempanzelerin kendi yaralarına ve türdeşlerinin yaralarına böcek sürdüklerini gözlemledi.

Yeni bulgular Current Biology dergisinde “Vahşi doğada şempanzelerde böceklerin kendi ve başkalarının yaralarına sürülmesi” başlığı altında yayımlandı.

Şempanzeler, primatolog Dr. Tobias Deschner ve bilişsel biyolog Prof. Dr. Simone Pika tarafından yönetilen Ozouga Şempanze Projesi’ne ev sahipliği yapan Gabon’daki Loango Ulusal Parkı da dahil olmak üzere, Afrika’nın ekvatoral bölgesinde bulunur.

Bu ulusal parktaki araştırmacılar, sosyal ilişkilerine, diğer gruplarla etkileşimlerine ve anlaşmazlıklarına, avlanma davranışlarına, alet kullanımlarına ve bilişsel ve iletişimsel becerilerine özel olarak odaklanarak yaklaşık 45 şempanzeden oluşan bir topluluğun davranışını araştırıyorlar.

(İlgili: Şempanzeler Fındık Kırmayı Bağımsız Olarak Keşfedemiyor)

Pika, “Bireylerin patojenler veya parazitlerle savaşmak için bitki parçalarını veya besleyici olmayan maddeleri kullandığı kendi kendine ilaç tedavisi, böcekler, sürüngenler, kuşlar ve memeliler dahil olmak üzere birçok hayvan türünde gözlemlenmişti.” diyor.

“Örneğin, yaşayan en yakın iki akrabamız olan şempanzeler ve bonobolar, bağırsak parazitlerini öldürmek için antelmintik özelliklere sahip bitkilerin yapraklarını yutar ve kimyasal özelliklere sahip acı yaprakları çiğner.”

Bununla birlikte, batı ve doğu Afrika’daki diğer uzun vadeli araştırma sahalarında onlarca yıl süren araştırmalara rağmen, hayvansal bir maddenin açık yaralara dışarıdan uygulanması şimdiye kadar hiçbir zaman belgelenmemişti.

Primatolog Tobias Deschner, “Gözlemlerimiz, şempanzelerin düzenli olarak böcekleri yakalayıp açık yaralara uyguladığına dair ilk kanıtı sağlıyor. Şimdi böyle şaşırtıcı bir davranışın potansiyel yararlı sonuçlarını araştırmayı amaçlıyoruz.” diyor.

O sırada projede gönüllü olan Alessandra Mascaro, ilk gözlemini hatırlıyor: “2019’da Suzee adında bir dişi şempanzeyi takip ediyordum ve onun ergen oğlu Sia’nın yaralı ayağına yönelmesini izledim. Dudaklarının arasında Sia’nın ayağındaki yaraya uyguladığı bir şey olduğunu fark ettim. O akşamın ilerleyen saatlerinde videolarımı yeniden izledim ve Suzee’nin önce dudaklarının arasına koyduğu bir şeyi yakalamak için uzandığını ve ardından doğrudan Sia’nın ayağındaki açık yaranın üzerine sürdüğünü gördüm. Bu gözlemleri ve davranışın olası işlevini ekip üyeleriyle tartışırken, daha önce böyle bir davranış görmediğimizi ve daha önce hiç belgelenmediğini fark ettik.”

Bir hafta sonra, Ph.D. öğrencisi Lara Southern, benzer bir davranış sergileyen yetişkin bir erkek olan Freddy’yi gözlemledi. Ekip, nerede ve nasıl yakalandıkları göz önüne alındığında, küçük nesnelerin büyük olasılıkla uçan böcekler olduğunu keşfetti. Sonraki yıl boyunca, araştırmacılar yaralı tüm bireyleri izlemeye ve filme almaya başladılar. Yavaş yavaş, çoğunlukla böcekleri kendi yaralarına uygulayan bireyleri içeren 22 olayın kaydını oluşturdular.

Mascaro’nun başka bir kişinin yarasına ilk böcek uygulamasını gözlemlemesinden neredeyse bir yıl sonra, Southern başka bir olay gözlemledi.

Southern, “Yetişkin bir erkek olan Littlegrey’in kaval kemiğinde derin bir açık yara vardı ve onu tımarlayan yetişkin bir dişi Carol aniden bir böceği yakalamak için uzandı. Beni en çok etkileyen, Littlegrey’e vermesiydi, yarasına uyguladı ve ardından Carol ve diğer iki yetişkin şempanze de yaraya dokundu ve böceği üzerine taşıdı. Birbiriyle alakasız üç şempanze, bu davranışları yalnızca grup üyelerinin yararına yapıyor gibiydi.” diyor.

Ozouga Şempanze Projesi ve Osnabrück’ten yazarlar, uygulanan böceklerin anti-inflamatuar veya antiseptik özelliklere sahip olabileceğini öne sürüyorlar.

Böceklerin tedavi amaçlı kullanımı insanlarda MÖ 1400’e kadar uzanmaktadır ve bilimsel olarak kanıtlanmış antibiyotik ve anti-viral etkileri olan çeşitli böcek türlerini kapsayan insan popülasyonları arasında hala popüler.

Alternatif olarak başka bir açıklama, böyle bir davranışın herhangi bir yararlı sonucu olmaması, ancak yerel şempanze kültürünün bir parçası olduğunu içeriyor. Tıpkı insan toplumlarında çok sayıda tıbbi tedavinin olduğu gibi.

Pika, “Benim için şempanzelerin bilişsel becerileriyle ilgilenen biri olarak, bireylerin sadece kendilerinin değil, akraba olmayan diğer bireylerin de yaralarını tedavi etmelerine tanık olmak özellikle çarpıcıydı. Bu tür açık toplum yanlısı davranış örnekleri, insan olmayan türlerde nadiren gözlemlenir, ancak bu gözlemler artık şüphecileri de ikna edebilir.” diyor.

Bir sonraki adım olarak araştırmacılar, türleri tanımlamak için kalan böcek parçalarını kurtarmayı ve ardından potansiyel farmasötik özellikleri araştıran biyo-tahlilleri gerçekleştirmeyi hedefliyor. Ayrıca ekip, “tedavinin” ana aktörleri ve ana alıcılarının kimler olduğu gibi davranışın sosyal boyutuna ve bunun iletilmesine izin veren sosyal öğrenme süreçlerine de odaklanacak.

Deschner, “Vahşi şempanzeler üzerinde onlarca yıl süren araştırmalardan sonra hala beklenmedik yeni davranışlarla bizi şaşırtmalarını görmek büyüleyici. Çalışmamız, yaşayan en yakın akrabalarımız hakkında keşfedilecek çok şey olduğunu ve bu nedenle onları doğal ortamlarında korumak için hala çok daha fazla çaba sarf etmemiz gerektiğini gösteriyor.” diyor.

Osnabrück University. 7 Şubat 2022.

Makale: Alessandra Mascaro et al. 2022. Application of insects to wounds of self and others by chimpanzees in the wild. Current Biology.