Şempanzeler Alternatif Sonuçlara Hazırlanabiliyor

Yapılan bir deneye göre, en yakın akrabalarımız olan şempanzeler, ileriyi düşünebiliyor ve iki olası gelecek için hazırlanabiliyor gibi görünüyor.

İleriyi düşünen ve iki olası gelecek için hazırlanan bilinen tek hayvan artık biz değiliz – şempanzeler de bunu yapabiliyor.

Uluslararası bir psikolog ekibi, şempanzelerin kendilerini olayların alternatif sonuçlarına hazırlama yeteneğine sahip olduklarını bildirdi. Araştırmacılar, Biology Letters dergisinde yer alan çalışmalarında birden fazla şempanze ile deneyler yaptı.

Önceki araştırmalar, insanların yaklaşan tek bir olay için kendilerini farklı sonuçların olasılığına hazırlama yeteneğine sahip olduğunu göstermişti. İnsanlar, örneğin hem güneş ışığına hem de yağmura hazırlıklı olduklarından emin olmak için yanlarında hem güneş kremi hem de şemsiye taşıyabilir. Bu yetenek, insanlarda erken gelişiyor, ancak psikoloji camiasında bunun ne zaman başladığı konusunda anlaşmazlıklar var.

(İlgili: Ergen Şempanzeler ve İnsanlar Benzer Riskleri Alıyor)

Bazıları bunun bir ila üç yaşında başladığını öne sürüyor. Bu nedenle araştırmacılar, zekaları benzer yaştaki çocuklarla karşılaştırıldığından, şempanzelerin benzer yeteneklere sahip olabileceğini tahmin ettiler. Durumun böyle olup olmadığını öğrenmek için birkaç şempanzeyi içeren basit bir deney tasarladılar.

Yaşayan en yakın akrabalarımız olan şempanzeler de dahil olmak üzere diğer hayvanların bu başarıyı beceremeyeceği düşünülüyordu. Bu kısmen, 2017’de yapılan bir araştırmanın, primatların, birbirini dışlayan sonuçlara hazırlanma kapasitesinden yoksun olduğunu bulmasından kaynaklanıyor.

Şempanzelerin hepsi neredeyse yabaniydi ve Uganda’da 95 dönümlük bir sığınakta yaşıyorlardı. Şempanze deneklere iki tür silindirik tüp düzeninden birini gösterildi. İlki, büyük, şeffaf bir tuvalet kağıdı rulosunu andıran düz bir tüptü. İkincisi, Y şeklinde olması dışında aynıydı. Tüpün altında, içinde ödül bulunan bir raf vardı.

Y şeklindeki tüpte, her iki açıklıkta da bu tür bir raf vardı. Tüm raflar, rafın devrilmesine sağlayan menteşeler üzerine yerleştirildi, bu da ödülün şempanzenin onu alamayacağı yere düşme olasılığına yol açıyordu. Araştırmacılar daha sonra tüplerin içine taşlar atarak rafın devrilmesine ve ödüllerin yere düşmesine neden oldu.

Ödüllerin düşmesini önlemek için bir şempanzenin tek yapması gereken, taş atılmadan önce uzanıp rafı sabit tutmaktı. Düz tüp deneyinde, taşın nereye düşeceği belliydi; bu nedenle şempanzenin yalnızca rafı ineceği yerde tutması gerekiyordu. Bu deneyde, 15 şempanze sadece taşın çarpacağını bildikleri platformu dengeledi.

İkinci deneyde, her platformun üzerinde bir açıklık olan opak, ters çevrilmiş Y şeklinde bir tüp kullanıldı. Taşın hangi platforma çarpacağını bilmemek, şempanzelerin farklı davranması anlamına geliyordu. 15 bireyden 13’ü, bu açıklıkları örttü ve her iki yiyecek parçasını da korumak için her iki platformu sabit tuttu.

Engelmann, “Bildiğim kadarıyla, alternatif olasılıkların temsilini ölçen bir görevde yeterlilik gösteren ilk [insan olmayan] hayvanlar onlar.” diyor.

Harvard Üniversitesi’nden ekip üyesi Mariel Goddu, bazı kanıtların 1 ila 2,5 yaş arasındaki çocukların birbirini dışlayan sonuçları değerlendirebileceğini gösterdiğini söylüyor. Ancak bu yeteneklerin, çocukların çoklu olasılıklar hakkında konuşabildikleri 4 yaşına kadar gelişmediğini iddia eden araştırmacılar var. Goddu, şempanze bulgularının daha erken yaş aralığını desteklediğini ve bu yeteneğin dile bağlı olmayabileceğini gösterdiğini söylüyor.

Engelmann, “Alternatif olasılıkların temsili, yaratıcılık ve ahlak gibi insanların gurur duyduğu birçok bilişsel kapasite için esastır. Bu yeteneğin de evrimsel bir geçmişi olabileceğini düşünmek oldukça heyecan verici.” diyor.

New Scientist. 20 Haziran 2023.

Phys. 21 Haziran 2023.

Makale: Jan M. Engelmann et al. (2023). Chimpanzees prepare for alternative possible outcomes. Biology Letters.