Şempanzeler Alet Kullanma Becerilerini Geliştiriyor!

Science dergisinde yayımlanan yeni bir araştırmaya göre, şempanzeler alet kullanma becerilerini istikrarlı bir şekilde geliştiriyor.

Yeni bir araştırmaya göre bu süreç, farklı popülasyonlar arasında göçler yoluyla fikirlerin paylaşılması sayesinde binlerce yıldır devam ediyor.

İnsanların en yakın yaşayan akrabaları olan şempanzelerde gözlemlenen bu durum, biz insanlar için de önemli çıkarımlar sunuyor. Çalışmanın baş yazarı Cassandra Gunasekaram’a göre, bu durum, tarihöncesinde atalarımızın da sosyal bağları teknolojilerini geliştirmek için kullandıklarını destekleyen bir kanıt.

(İlgili: Şempanzeler, Şifalı Bitkilerle Hastalıklarını Tedavi Ediyor)

Bilim insanları uzun zamandır şempanzelerin karmaşık davranışları, özellikle de alet kullanma becerilerini, bir nesilden diğerine aktarma yeteneklerine ilgi duyuyor. Ancak, insan medeniyeti Taş Devri’nden Uzay Çağı’na sıçrarken, şempanze “kültürü”—sosyal öğrenmeyle edinilen davranışlar— sabit kalmış gibi görünüyor.

Zürih Üniversitesi’nde doktora öğrencisi olan Gunasekaram, bu varsayımı sorgulamak için yola çıktı.

Bağlantılar İnovasyonu Tetikliyor

Gunasekaram ve ekibi, Afrika genelindeki eski şempanze göçlerini izleyen genetik verileri, 15 farklı popülasyondan ve dört alt türden gelen yiyecek bulma davranışlarına ilişkin gözlemlerle birleştirdi.

Bu davranışlar üç seviyede kategorize edildi: alet gerektirmeyen davranışlar, su emmek için çiğnenmiş yaprakları sünger gibi kullanmak gibi basit aletlerle yapılan davranışlar ve birden fazla alet içeren en karmaşık davranışlar.

Karmaşık alet kullanımı için çarpıcı bir örnek, Kongo’dan geliyor. Şempanzeler, bir termit yuvasına ulaşmak için yere sağlam bir çubukla tünel açıyor ve ardından bir bitki sapının ucunu çiğneyerek fırça benzeri bir hale getirip tüneldeki termitleri “avlamak” için kullanıyorlar.

Araştırma, gelişmiş alet kullanımının, son 5.000 ila 15.000 yıl boyunca genetik değişimlerle bağlantılı popülasyonlarda güçlü bir şekilde korele olduğunu ortaya koydu. Bu durum, grupların etkileşime geçtiği yerlerde bu tür davranışların yayıldığını gösteriyor.

Üç alt türün örtüştüğü bölgeler, en karmaşık alet kullanımına sahip yerlerdi. Bu durum, gruplar arası bağlantıların kültürel bilgi birikimini artırdığını gösteriyor. Buna karşılık, aletsiz yapılan basit davranışlar, göçle daha az bağlantılıydı ve muhtemelen farklı bölgelerde bağımsız olarak gelişti.

Verimli Yiyecek Arama

Gunasekaram, bu durumun insanların teknolojik ilerlemeleri için fikir alışverişi ve kademeli inovasyonun ne kadar kritik olduğunu yansıttığını söylüyor. Bu süreç, insanları basit abaküslerden modern akıllı telefonlara götürdü.

“Bu teknolojiler o kadar karmaşık hale geldi ki, artık bir kişi tek başına onları sıfırdan yeniden icat edemez” diyor Gunasekaram.

Ancak, insanlar gibi olmayan şempanzelerin yeni bireylerle ve fikirlerle karşılaşma fırsatları oldukça sınırlı. Göçler genellikle yavaş gerçekleşiyor ve genellikle cinsel olarak olgunlaşmış dişilerin, akraba çiftleşmesini önlemek için yeni topluluklara katılmalarıyla ortaya çıkıyor.

Eski genetik akışları analiz etmek, şempanze kültürünün evrimini incelemedeki en büyük zorluklardan birini aşmaya yardımcı oldu: gözlem süresinin sınırlı olması. Tür, bilimsel olarak yalnızca yaklaşık bir yüzyıldır araştırılıyor.

Ayrıca, “Şempanze aletleri çubuklar ve saplardan yapılıyor, bu yüzden bunlar zamanla bozuluyor” diye açıklıyor Gunasekaram. Bu durum, şempanze eserlerinin nasıl evrimleştiğini izlemeyi neredeyse imkansız hale getiriyor.

Peki, şempanzeler bir gün insan zekasıyla yarışabilir mi? Pek mümkün değil. Ancak, yeterince zaman verildiğinde, daha verimli yiyecek arayıcıları olabilirler.

Örneğin, bazı popülasyonlar, taş çekiçler ve örsler kullanarak fındık kırmada daha ileri düzeyde, hatta bir grup, örsü sabitlemek için yenilikçi bir yöntem bile geliştirdi, diyor Gunasekaram.

AFP. 24 Kasım 2024.

Makale: Gunasekaram, C., Battiston, F., Sadekar, O., Padilla-Iglesias, C., van Noordwijk, M. A., Furrer, R., … & Migliano, A. B. (2024). Population connectivity shapes the distribution and complexity of chimpanzee cumulative culture. Science, 386(6724), 920-925.