‘Şeker mi, Şaka mı’ Nasıl Cadılar Bayramı Geleneği Haline Geldi?

Cadılar Bayramı’nda kostümlerle şeker toplamak modern bir gelenek gibi görünse de kökenleri oldukça eski ve ilginç bir tarihçeye dayanıyor.

Cadılar Bayramı’nda çocukların kostümlerini giyip kapı kapı dolaşarak şeker toplaması modern bir gelenek sayılır, ancak bu ritüelin kökeni Keltlere ve zamanla unutulmuş bir Noel geleneğine kadar uzanıyor.

Her yıl 31 Ekim’de, yetişkinler kapılarının önünde, çantalarını uzatıp şeker bekleyen kostümlü çocukları karşılar. Günümüzde “şeker mi, şaka mı” geleneği Amerika Birleşik Devletleri’nde adeta kutsal bir Cadılar Bayramı ritüeli haline gelmiş durumda.

(İlgili: Cadılar Bayramı’nın Kökeni ve Tuhaf Gelenekleri)

Ancak tarihçiler, çocukların kapı kapı dolaşarak şeker isteme geleneğinin çok daha eski Kelt kutlamalarına ve hatta zamanla unutulmuş bir Noel geleneğine dayanabileceğini öne sürüyor. “Şeker mi, şaka mı” ifadesinin kendisi ise Cadılar Bayramı şakalarının bir zamanlar tüm şehirleri rahatsız ettiği 1920’lere kadar uzanıyor. Peki, bu gelenek zaman içinde nasıl bu denli popüler hale geldi?

Cadılar Bayramı’nın kökeni

Cadılar Bayramı’nın kökeninin 2.000 yıldan daha eskiye, Kelt Yeni Yılı olan Samhain‘e dayandığı düşünülüyor. 1 Kasım’a denk gelen bu günün bir önceki gecesinde, yaşayanların ve ölülerin dünyaları arasındaki perdenin inceldiğine ve iblislerin, perilerin ve ölülerin ruhlarının Dünya’da dolaştığına inanılıyordu.

Keltler, ruhları memnun etmek için şenlik ateşleri yakar ve hediye olarak yiyecekler bırakırlardı. Ayrıca, ruhların kendilerini tanımaması için kılık değiştirirlerdi.

Samhain daha sonra 7. yüzyılda Hıristiyan liderlerin pagan bayramlarını benimsemesiyle Azizler Yortusu‘na dönüştü. Ancak bayramın bir önceki gecesi, Azizler Günü’nün Arifesi (All Hallows’ Eve) adıyla şenlik ateşleri, kostümler ve geçit törenleri eşliğinde kutlanmaya devam etti ve sonunda “Cadılar Bayramı” adını aldı.

Daha sonra Avrupalı ​​göçmenler Cadılar Bayramı’nı ABD’ye taşıdılar ve 1800’lerde, İrlandalı göçmenlerin artmasıyla bu kutlama popüler hale geldi. Kültürel gelenekleri ve inançları yerel tarımsal geleneklerle harmanlandı ve Cadılar Bayramı’na doğaüstü bir unsur katarken kutlamalar sonbahar hasadında temellendi. Yıllar içinde bayram, çocukların bir zamanlar atalarını korkutan ruhlar gibi giyinip eğlendikleri bir kutlama haline geldi.

Şeker mi Şaka mı nasıl bir gelenek haline geldi?

Peki, bu Kelt gelenekleri nasıl oldu da çocukların eğlence ve şekerleme için kostümler giyip kapı kapı dolaştığı bir etkinlik haline geldi?

Holiday Symbols and Customs kitabının beşinci baskısına göre, 16. yüzyılın başlarında İngiltere’de, yoksulların Ölüler Günü‘nde (All Souls’ Day) kapı kapı dolaşıp yiyecek istemesi yaygındı ve zamanla çocuklar bu geleneği benimsedi. O zamanlar, sizin adınıza dua etmeleri karşılığında çocuklara “ruh kekleri” adı verilen, üstünde haçlar olan kekler vermek popülerdi.

Trick or Treat: A History of Halloween kitabının yazarı Lisa Morton, tipik Cadılar Bayramı kutlamalarına dair en erken kayıtlardan birinin, 1869 yılında İskoçya’da Cadılar Bayramı’nı bir şenlik ateşinin etrafında geçirdiğini anlatan Kraliçe Victoria’nın bir mektubuna dayandığını ileri sürüyor.

Mektupta, “Kalenin etrafını dolaştıktan sonra, meşalelerin geri kalanı güneybatı köşesine bir yığın halinde atıldı, böylece büyük bir şenlik ateşi oluşturuldu, bu ateş hızla diğer yanıcı maddelerle güçlendirilerek devasa boyutlarda yanan bir kütle haline getirildi ve etrafında coşkuyla dans edildi,” diye anlatılıyordu.

Morton, Amerikan orta sınıfının sıklıkla İngiliz geleneklerini taklit etmeye istekli olduğunu belirtiyor; bu da 1870 yılında basılan ve Cadılar Bayramı’nı çocukların fal baktıkları ve ödül kazanmak için oyunlar oynadıkları bir İngiliz bayramı olarak tasvir eden kısa bir hikayeyi açıklıyor.

Ancak Morton, şeker mi şaka mı geleneğinin, şaşırtıcı bir şekilde Noel’den esinlenmiş, daha yeni bir gelenek olma ihtimalinin de bulunduğunu yazıyor.

ABD ve Kanada’nın doğu kesimlerinde “belsnickling” adı verilen popüler bir 18. ve 19. yüzyıl Noel geleneği, “şeker mi, şaka mı” geleneğine benziyordu: Kostümlü gruplar, kapı kapı dolaşıp küçük numaralar sergiler ve yiyecek ya da içecek talep ederlerdi. Bazı gruplar, ikramı hak edip etmedikleri sorulmadan önce evlerdeki küçük çocukları bilerek korkuturlardı. İlk anlatılarda ev sahiplerinin, bu kılık değiştirmiş ziyaretçilerin kim olduklarını tahmin etmeye çalıştıkları, tanıyamadıkları kişilere yiyecek teklif ettikleri anlatılıyor.

19. yüzyılda pencereleri sarsmak veya kapıları bağlamak gibi “şakalar” genellikle doğaüstü güçler tarafından yapılmış gibi gösterilirdi. Bazı sakinler, çiftlik ekipmanlarını söküp çatılarda yeniden monte edebilecek şakacıları yatıştırmak için şeker verirdi. 20. yüzyılın başlarına gelindiğinde, bu “şakacılar” karşısında bazı ev sahipleri direnmeye bile başlamıştı, yetkililer ise çocukların daha sağlıklı eğlencelere yönlendirilmesi için toplumu teşvik etmeye başladılar.

Bu şakalar muhtemelen “şeker mi şaka mı” ifadesinin kullanılmasına yol açtı. Etimolog Barry Popik, bu ifadenin Cadılar Bayramı ile bağlantılı olarak ilk kullanımının, evlerde “şeker mi şaka mı” diyen şakacıları konu alan 1927 tarihli bir Alberta gazetesi makalesine dayandığını ileri sürüyor.

Şeker mi Şaka mı geleneği nasıl popüler hale geldi?

İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra, şekerler karne uygulamasının sona ermesiyle tekrar yaygın olarak ulaşılabilir hale geldiğinde, “şeker mi şaka mı” geleneği ABD genelinde yaygınlaştı. Banliyö mahallelerinin hızla büyümesi de çocukların kapı kapı dolaşmasını kolaylaştırarak bu geleneğin yükselişini körükledi.

1950’lerde Cadılar Bayramı imgeleri ve pazarlama faaliyetleri bu popülariteyi yansıtmaya başladı ve bayram daha tüketici odaklı hale geldi. Kostümler, hayalet ve korsanları taklit eden basit, ev yapımı kıyafetlerden sevilen TV ve film karakterlerinin seri üretim kostümlerine dönüştü.

Şeker mi şaka mı geleneğinin popülaritesi arttıkça, yetişkinler elma, fındık veya ev yapımı ikramlar yerine tek tek paketlenmiş şekerler vermeyi tercih etmeye başladı. İlk olarak 1800’lerde Amerikan Cadılar Bayramı partilerinde çocukların çekebileceği karamela olarak ortaya çıkan şekerleme, o zamandan beri Cadılar Bayramı’nın vazgeçilmez ikramı haline geldi.

20. yüzyılın ortalarına gelindiğinde, eski Cadılar Bayramı şakalarının neredeyse tamamı ortadan kalktı. Çocuklar sadece şeker istiyordu ve evlerinin ışığını açık bırakan ev sahipleri de onlara şeker veriyordu. Bu gelenekten tamamen kaçınmak isteyenlerse ışıklarını kapalı tutuyordu.

Ancak Cadılar Bayramı sağlıklı bir aile aktivitesi haline gelse bile, 1960’larda çocukların yabancılardan şeker almasının gerçekten güvenli olup olmadığı konusunda endişe yaratan şehir efsaneleri ortaya çıktı. Elmaların içine jilet konulması veya uyuşturucu katılmış şekerler gibi şehir efsanelerinin kökenlerini izlemek zor olsa da, 1964’te New York’lu bir kadının, şeker toplamaya gelen bazı kişileri çok yaşlı bulup onlara köpek bisküvisi, zehirli karınca yemi ve bulaşık teli paketleri vermesiyle manşetlere çıkmıştı.

Bu olay, çocuklara ambalajı açılmış ikramları çöpe atmalarını söyleyen eğitim programlarının ortaya çıkmasına ve ticari ambalajlı şekerlerin tercih edilmesine yol açtı; bu da şeker üreticilerine tesadüfi bir kazanç sağladı.

Cadılar Bayramı’nda şeker patlaması

İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra “şeker mi şaka mı” geleneği arttıkça, çikolata Cadılar Bayramı için en popüler ikram haline geldi. 2009’a gelindiğinde, Cadılar Bayramı çikolata satışları için ABD’deki en önemli bayram haline geldi ve bu sayı artmaya devam ediyor.

Günümüzde bu gün, ülkenin en büyük ikinci ticari tatili haline geldi ve Ulusal Perakende Federasyonu’na göre, Amerikanların bu yıl Cadılar Bayramı şekerlerine yaklaşık 3 milyar dolar harcaması bekleniyor. Bu paranın önemli bir kısmı, ulusal dağıtımcı Candy Store‘un ABD’nin en sevilen Cadılar Bayramı şekeri olduğunu söylediği Reese’s Peanut Butter Cups‘a harcanıyor.

Her ne kadar sürekli olarak ABD’nin en az sevilen Cadılar Bayramı ikramı olarak sıralansa da, ilk olarak 1880’lerde üretilen mısır şeker de klasik olmaya devam ediyor. National Confectioners Association‘a göre, her yıl yaklaşık 16 bin ton turuncu, sarı ve beyaz koni şeklindeki mısır şeker üretiliyor ve bunların çoğu Cadılar Bayramı için satılıyor.

National Geographic. 29 Ekim 2024.