Sefertepe’de MÖ 8.500’den İnsan Yüzü Kabartmaları Bulundu

Şanlıurfa’da yer alan Sefertepe’de, hem taşlara hem de küçücük boncuklara kazınmış 8.500 yıllık insan yüzleri ortaya çıkarıldı.

Şanlıurfa’nın Viranşehir ilçesinde, Taş Tepeler Projesi’nin en doğu ucunda yer alan Sefertepe’de 2025 kazı sezonu, insan tasvirleri ve boncuk buluntuları ile yerleşimin sembolik dünyasını aydınlatıyor.

Aynı taş blok üzerinde ortaya çıkarılan iki ayrı insan yüzü kabartması ile çift yüzlü insan motifi işlenmiş siyah bazalt boncuk, Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem’e (MÖ 8.500) tarihlenen bu yerleşimi, Göbeklitepe, Karahantepe ve Sayburç’tan farklı bir estetik ve anlam dünyasıyla karşımıza çıkarıyor.

(İlgili: Sefertepe’de Kafataslarıyla Dolu Bir Oda: Emre Güldoğan Röportajı)

Sefertepe’de bu sezon bulunan en dikkat çekici öğelerden biri, aynı taş blok üzerinde yer alan iki ayrı insan yüzü kabartması. Bu yüzlerden biri yüksek, diğeri alçak kabartma tekniğiyle işlenmiş. Farklı kabartma derinlikleri, yalnızca teknik bir tercih olmanın ötesinde, belki de iki ayrı kimliği ya da durumu simgeliyor olabilir.

Söz konusu yüzlerin, Taş Tepeler’deki diğer yerleşimler olan Göbeklitepe, Karahantepe ve Sayburç’ta görmeye alıştığımızdan farklı bir stili var. Aynı taş üzerinde yan yana duran bu iki yüz, Sefertepe’nin, Taş Tepeler içindeki yerel üslup çeşitliliğini güçlendiren özgün bir örneği olarak öne çıkıyor.

Sefertepe’de boncuklar, kazı ekibinin ifadesiyle, yerleşimde en yoğun karşılaşılan buluntu grubunu oluşturuyor. Daha ilk kazı yılından itibaren çok farklı form ve hammaddelerden üretilmiş boncuklar ortaya çıkarılmış durumda. 2025 sezonunda öne çıkan bulgulardan biri ise, üzerinde çift yüzlü insan motifi işlenmiş siyah bazalt boncuk. Bu küçük ama son derece özenli işlenmiş boncuk, o dönem insanlarının zanaat yeteneklerini de ortaya koyuyor.

Sefertepe’de bulunan diğer boncuklar ise yeşimtaşı, labradorit ve kireçtaşından yapılmış. Özellikle yeşimtaşı ve labradorit gibi bölge dışından geldiği düşünülen hammaddeler, Sefertepe’nin yalnızca yerel bir köy değil, geniş bir etkileşim alanının parçası olduğunu da düşündürüyor.

Kazı başkanı Doç. Dr. Emre Güldoğan, dikilitaşlardaki ve küçük buluntulardaki bu çeşitliliğe şu sözlerle dikkat çekiyor: “Sefertepe yerleşiminde dikilitaşlardaki bezemelerde özellikle T biçimli olanlarda Göbeklitepe, Karahantepe ve Sayburç’tan da bildiğimiz taşlar üzerinde geometrik bezemeler ve kabartma şeritler görülüyor. Sefertepe’deki küçük buluntular içerisinde boncuklardan özellikle yeşim taşı ve labrodorit gibi bölge dışından geldiğini düşündüğümüz hammaddelerden yapılmış yılanbaşı biçimli boncukları görmekteyiz.”

Kafataslı Oda ve Ölümle Kurulan Özel İlişki

Sefertepe, yalnızca yüz kabartmaları ve boncuklarıyla değil, insan kalıntılarıyla da dikkat çekiyor. Yerleşimde iskeletlere ait buluntular ilk kazı sezonundan beri biliniyor. 2024 yılında arkeologlar, 22 adet insan kafatasının düzenli bir biçimde bir odaya yerleştirildiğini belgeledi. Bu alanda yalnızca iki kafatasında alt çene kemiği bulundu ve başka kemiğe rastlanmadı. Araştırmacılar bu alanı “kafataslı oda” olarak adlandırdı.

Aynı alanın kuzeyinde ise bu kez yedi farklı kafatası, diğer kemikleriyle birlikte bulundu. Bu durum, Sefertepe’de kafataslarının hem bedenden ayrı, özel bir statü kazandığı; hem de kimi durumlarda iskelet bütünlüğü içinde bırakıldığı, birbiriyle iç içe geçmiş ölüm ritüellerine işaret ediyor. Kafataslarının seçilerek bir araya getirilmesi, hatırlama, kimlik ve atalarla ilişki kurma biçimlerini anlamak açısından büyük önem taşıyor.