Sayburç’ta Bulunan Heykelin Ağzı Dikilmiş Gözleri Kabuklu

Şanlıurfa’da yer alan Sayburç’ta, ağzı dikilmiş, gözleri ise kabuklarla doldurulmuş gibi görünen kaburgaları belirgin bir heykel bulundu.

Şanlıurfa’da Taş Tepeler projesi kapsamında kazıları süren Sayburç yerleşiminde, ağzı dikilmiş olabileceği düşünülen, göz çukurları ise yumuşakça kabuklarıyla doldurulmuş gibi gözüken bir insan heykeli gün ışığına çıkarıldı.

Doç. Dr. Eylem Özdoğan başkanlığındaki kazılarda ortaya çıkarılan bu figür, yaklaşık MÖ 9.500 yılına tarihleniyor ve erken yerleşik toplulukların ölüm ritüellerine dair çarpıcı ipuçları taşıyor.

Heykel, Taş Tepeler bölgesindeki diğer örnekler gibi, Çanak Çömleksiz Neolitik B dönemine ait. Bölgenin karakteristiği haline gelen anıtsal yapılar, T biçimli dikilitaşlar ve zengin sembolik anlatımlar, Sayburç’ta da gündelik yaşamın bir parçasıydı.

(İlgili: Göbeklitepe ve Karahantepe’de Gerçek Boyutlu Heykeller Bulundu)

Yeni bulunan bu figürde özellikle iki ayrıntı dikkat çekiyor. Ağız bölgesinde “dikilmiş” izlenimi veren hatlar ve göz çukurlarında yumuşakça kabuğunu andıran çıkıntılar.

Karahantepe’de benzer bir heykel

Taş Tepeler’in bir diğer önemli yerleşimi olan Karahantepe’de, geçtiğimiz yıl 2,3 metre yüksekliğinde, kaburgaları belirgin, omurga ve omuz kemikleri öne çıkarılmış oturur vaziyette bir heykel, kaya içine oyulmuş bir seki üzerinde zemine sabitlenmiş halde bulunmuştu. Heykelin bulunduğu mekânda duvara yerleştirilmiş bir akbaba heykeli ve yere bırakılmış taş tabaklar da ortaya çıkarılmıştı.

Şimdi Sayburç’taki ağzı dikili figür, Taş Tepeler bölgesinde ölü bedeni, kuşlar ve kaplar etrafında dönen daha geniş bir sembolik dünyanın parçası olarak okunabilir. Karahantepe’de kaburgaları vurgulanan beden ve akbaba motifi, ölüm sonrası bedene ne olduğuna; Sayburç’ta ağız ve gözlere odaklanan figür ise ölünün kimliği, hafızası ve yaşayanlarla ilişkisine işaret ediyor olabilir.

Eriha’da gözleri kabuklu kafatasları

Sayburç’taki bu heykel, yalnızca Taş Tepeler içindeki örneklerle değil, Yakındoğu’nun başka erken Neolitik topluluklarıyla da benzerlikler taşıyor.

Yaklaşık 9.000 yıl önce, günümüz Filistin’inde yer alan Eriha’da (Jericho), gerçek insan kafataslarının alçıyla kaplanıp yüzlerinin yeniden biçimlendirildiği ve göz çukurlarının deniz kabuklarıyla doldurulduğu bir dizi buluntu ortaya çıkarılmıştı. Pek çok araştırmacı, bu kafataslarının ata kültü ya da ölüleri hatırlama/denetim altında tutma pratikleriyle ilişkili olduğunu düşünüyor.

Sayburç’taki heykelin gözlerindeki kabuk tasviri, Eriha’daki bu geleneğin birebir tekrarı değil; ancak ölünün yüzüne, özellikle de gözlerine müdahale etme fikrinin geniş bir Neolitik coğrafyada paylaşıldığını gösteren çarpıcı bir paralel sunuyor.