Sardes ve Bin Tepeler Lidya Tümülüsleri UNESCO Listesi’nde

Lidya uygarlığının başkenti Sardes Antik Kenti ve Bin Tepeler Lidya Tümülüsleri UNESCO Dünya Mirası Kalıcı Listesi’ne kaydedildi.

Türkiye’nin UNESCO Dünya Mirası Kalıcı Listesi’ndeki kültürel miraslarına bir yenisi daha eklendi: Manisa’daki Sardes Antik Kenti ve hemen kuzeyindeki Bin Tepeler Lidya Tümülüsleri, 2025 yılı itibarıyla UNESCO Dünya Mirası Kalıcı Listesi’ne kaydedildi. Böylece Türkiye’nin listedeki kültürel varlık sayısı 22’ye yükseldi.

Sardes ve Bin Tepeler, 2013 yılından bu yana UNESCO’nun Geçici Miras Listesi’nde yer alıyordu. Paris’te düzenlenen 47. Dünya Miras Komitesi toplantısında, bu alanlar oybirliğiyle kalıcı listeye alındı. Kararda, Lidya medeniyetine dair eşsiz veriler sunan bu alanların tarihi, kültürel ve evrensel değerleri vurgulandı. Böylece Anadolu’nun çok katmanlı geçmişine tanıklık eden bu önemli arkeolojik alan, küresel koruma ve tanıtım kapsamına alınmış oldu.

Türkiye’nin UNESCO Dünya Miras Listesi’ndeki Kültür Varlıkları

Sardes’in de eklenmesiyle birlikte UNESCO Dünya Mirası Listesi’ndeki Türkiye’nin kültürel varlıklar şöyle sıralanıyor:

• İstanbul’un Tarihi Alanları (İstanbul)(1985)
• Göreme Milli Parkı ve Kapadokya (Nevşehir, Kayseri)(1985)
• Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası (Sivas)(1985)
• Hattuşa: Hitit Başkenti (Çorum) (1986)
• Nemrut Dağı (Adıyaman)(1987)
• Xanthos-Letoon (Antalya, Muğla)(1988)
• Hieropolis-Pamukkale (Denizli)(1988)
• Safranbolu Kenti (Karabük)(1994)
• Troya Arkeolojik Siti (Çanakkale)(1998)
• Selimiye Camii ve Külliyesi (Edirne) (2011)
• Çatalhöyük Neolitik Kenti (Konya) (2012)
• Bursa ve Cumalıkızık:Osmanlı İmparatorluğunun Doğuşu (Bursa)(2014)
• Bergama Çok Katmanlı Kültürel Peyzajı (İzmir)(2014)
• Diyarbakır Kalesi ve Hevsel Bahçeleri (Diyarbakır)(2015)
• Efes Antik Kenti (İzmir)(2015)
• Ani Arkeolojik Alanı (Kars)(2016)
• Afrodisyas Arkeolojik Alanı (Aydın) (2017)
• Göbeklitepe (Şanlıurfa)(2018)
• Arslantepe Höyüğü (Malatya) (2021)
• Gordion Antik Kenti (Ankara) (2023)
• Anadolu’nun Orta Çağ Dönemi Ahşap Hipostil Camiileri (2023)
• Sardes Antik Kenti ve Bin Tepeler Lidya Tümülüsleri (Manisa) (2025)

Sardes Antik Kenti

Gediz Ovası’nın kenarında, Bozdağlar’ın eteklerinde yer alan Sardes, MÖ 7. ve 6. yüzyıllarda Lidya Krallığı’nın başkentiydi. Bu kentte icat edilen ilk madeni paralar, onu antik dünyanın ekonomik merkezlerinden biri haline getirdi. Gyges’ten Kroisos’a uzanan krallar, Mezopotamya’dan Yunan dünyasına kadar uzanan diplomatik ilişkiler kurmuş, Efes ve Delphi gibi kutsal alanlara altın adaklar sunmuşlardı.

Sardes yalnızca zenginliğiyle değil, güçlü savunmasıyla da tanınıyordu. Akropolis, tarihçiler tarafından “dünyanın en güçlü kalesi” olarak tanımlanırken, kent surları 20 metre kalınlığındaydı. Hellenistik dönemde Artemis Tapınağı gibi yapılarla klasik bir polis kimliği kazanan kent, Roma döneminde de hamamları, tapınakları ve sinagoguyla önemini korudu. Özellikle Geç Antik Çağ’da inşa edilen Sardes Sinagogu, antik dünyanın en büyük sinagoglarından biri.

Sardes, İncil’de adı geçen “Asya’daki Yedi Kilise”den biri olmasıyla Hıristiyanlık tarihi açısından da özel bir yere sahip.

Bin Tepeler Tümülüsleri

Sardes’in kuzeyinde uzanan Bin Tepeler, Lidya kraliyet ailesinin ve elitlerinin gömüldüğü en büyük tümülüs mezarlığı. Günümüzde yaklaşık 115 tümülüs tespit edildi ve bu sayı, burayı yalnızca Türkiye’nin değil, belki de dünyanın en büyük tümülüs alanı hâline getiriyor.

Alyattes Tümülüsü

Antik tarihçi Herodotos, Sardes’i ziyaret ettiğinde buradaki en dikkat çekici yapının Lidya Kralı Alyattes’e ait anıtsal mezar olduğunu yazar. 355 metre çapında ve 63 metre yüksekliğindeki bu dev tümülüs, Mısır’daki Keops Piramidi ile karşılaştırılabilecek ölçüde. Mezara ait odanın konumu, soygunları zorlaştırmak için merkezin oldukça dışında inşa edilmiş. 19. yüzyılda mezar, Prusya Konsolosu Spiegelthal tarafından keşfedildi ancak önceden yağmalanmıştı.

Karnıyarık Tepe

Bin Tepeler’deki üç dev tümülüsten biri olan Karnıyarık Tepe, 230 metre çapında ve 53 metre yüksekliğinde. Ayakta kalan duvarlar ve içerideki mimari detaylar, Lidyalıların mezar inşasında nasıl bir örgütlenmeyle çalıştıklarını da ortaya koyuyor. Duvar taşlarında görülen ustalık izleri ve semboller, yedi ayrı taş ustası ekibinin görev paylaşımına işaret ediyor.

İçindeki mezar odasına henüz ulaşılamamış olsa da, bu tümülüsün büyük ihtimalle Lidya Kraliyet ailesinden bir kadına ya da soyluya ait olduğu düşünülüyor. Roma döneminde yapılan soygun tünelleri ve sonrasında gerçekleştirilen arkeolojik kazılar, yapının inşasına dair önemli bilgiler sunuyor.