Pompeii’de Tıpkı Günümüzdeki Gibi Trafik Sıkıntısı Vardı

Pompeii’deki yoğun saat trafiği bugünden farklı mıydı? Yapılan araştırmalara göre, hayır değildi. Pompeii, yoğun saatlerinde aynı bugün olduğu gibi gürültülü, sinir bozucu ve tehlikeliydi.

MS 1. yüzyıl kabartması, Roma sokaklarında ilerleyen zafer kazanmış bir generalin arabasını gösterir. Bu pişmiş toprak kabartma şimdi British Museum’da sergileniyor. F: Wikimedia

Pompeii’yi araştıran arkeolog Eric Poehler, yeni çıkan kitabında, antik kent Pompeii’deki trafiği keşfediyor. Poehler, şehrin sokaklarındaki küçük çizikleri, çatlamaları ve çukurları inceleyerek; arabalar, vagonlar ve insanların, her gün bu ünlü kentin sokaklarıyla nasıl etkileşime girdiğine dair yeni bilgiler ortaya çıkarıyor. Bu kitapta yer alan bilgiler ışığında görünüyor ki, bir kentin yol sisteminin tarihsel büyümesi, bir topluluk içindeki fikirlerin, ideallerin, yasaların, insanların ve tabii ki ekonominin büyük bir yansıması olabilir.

Geçmişteki hareketleri, bugün nasıl canlandırabiliyoruz?

Geçmişi yorumlayabilmek için arkeologlar yıllardır ticaretin ve günlük hayatın nasıl aktığına dair yeni bilgiler elde etmeye çalışıyorlar. Pompeii’nin trafik geçmişi ve içinde bulunan harekete dair ipuçları içeren arkeolojik kayıtlar, MÖ 6. yüzyılda başlıyor ve MS 79 yılında Vezüv yanardağının patlamasına kadar uzanıyor.

Arkeologlar bu kenti kazmaya başladığında yaklaşık 600 yıllık bir trafik geçmişi küllerin altında yatmaktaydı. Bilgilere göre, Pompeii’nin ilk yerleşimi MÖ 6. yüzyılda olduğu halde, arkaik yol sistemi MÖ 4. yüzyıla kadar planlı olarak inşa edilmemişti. İlk inşa edilen yollar, kapılara ve Pompeii’yi kuşatan surlara ulaşımı sağlamaktaydı. Şehir büyüdükçe, trafik akışı ve sokak sistemleri yeni anıtların veya eğlence alanlarının oluşturulmasıyla birlikte değişim gösterdi. Mesela; Stabian Hamamlarının yapımı, Samnite Palestra ve Pompeii Büyük Tiyatrosunun inşası kent ulaşımında ciddi değişimlere neden olmuştu.

Daha sonraki yerleşim döneminde ise, forum ve Macellum (pazar) şehrin odak noktasıydı; tıpkı bugünün alışveriş merkezi ve marketleri gibi yoğun olarak ticaret yapılan bölgeler merkezde bulunmaktaydı. İlk yüzyılda Pompeii, ziyaretçilerin, arabacıların ve tabii sakinlerin ezberlemesi gereken 79 (modern) sokağa ev sahipliği yaptı.

Pompeii’deki Vettii’nin Evi’nden bir görüntü, caddeden geçmek için basamaklı taşları görebiliyoruz; böylece yayalar su ve gübreye basmaktan kaçabiliyorlardı. F: Joanne Berry

Sokaklardan su geçmekteydi

Su, antik çağlarda sokakların ayrılmaz bir parçasıydı. Şehrin dört bir yanına yerleştirilen çeşmelerden sürekli akan su Roma sokaklarının önemli bir parçasıydı. Poehler, imparator Augustus dönemi (MÖ 31 – MS 14) için şunları söylüyor:

“Yüz binlerce litre sudan oluşan sabit bir akışın varlığı, taşlardan yapılma sokakların çoğunu süslüyor ve onları daha da kanallaştırıyordu. Yüksek ve geniş kaldırım taşlarının kullanımı da Augustus çağında çok fazla artış gösterdi…”

Çünkü, sular arttıkça yayaların kuru kalması için kaldırımlar yükseltiliyordu; bu da, kenarlar boyunca dikkatli bir şekilde yürümek zorunda olduğunuz anlamına geliyordu. Yaya yollarına yerleştirilen basamaklı taşlar ve geçit alanları vardı, fakat buluntular şunu gösteriyor ki insanlar kesinlikle sokağa düşüyorlar ve hatta bazen hızlı arabalar tarafından yaralanıyorlar veya ölüyorlardı.

Toplu taşıma kullanılıyordu

Bazı edebi kaynaklar, kabartmalar ve hatta günümüze ulaşan bazı kalıntılar, bize antik zamanda kullanılan ulaşım türleri hakkında fikir veriyor. Romalılar genellikle toplu taşıma denebilecek, sokakların aralarından geçen vagonları ve arabaları sürmüşlerdi. Katırların çektiği plaustrum denen büyük araçlar vardı. Katırlar tarafından çekilen dört tekerlekli araçlara, günümüzde İngilizce “taşıtlar” kelimesinin karşılığı olan “carriage” ın etimolojik temeli olan “carrus” adı verilirdi.

Zengin Romalılar, kendilerini çamur, su, köpek dışkısı ve çöplerden korumak için tahtıravanla da sokaklarda taşınabiliyordu.

Pompeii sokaklarındaki aşınma haritası. Harita Eric Poehler tarafından 2017’de yapılmış. Pompeii Trafik Sistemleri. New York: Oxford Üniversitesi Yayınları

Gürültü yaşamın bir parçasıydı

Poehler’ın görüşüne göre, bugün olduğu gibi Pompeii’de de gürültü kirliliği yaşamın bir parçasıydı. Romalı eleştirmen Juvenal, bu soruna Roma’nın sokaklarını tasvir ederken değinmişti (Satires, III.236-238):

“Geçmişte o dar bükülme sokaklarda gürleyen vagonlar ve trafik sıkışıklığı çeken araçların stresi, uyuşturucu kaçakçılığını önlemek kadar önemli ve kanunlar gerektiriyor.”

Gerçekten de, şehir içindeki trafik ve gürültüyü azaltma amaçlı kanunlar vardı, ancak bu kuralların ne derece takip edildiğini belirlemek zor. Gürültü yönetmeliklerini uygulamak günümüzde de  oldukça zor.

Pompeii Porta Ercolano (Herculaneum Kapısı), Pompeii Trafik Sistemleri. New York: Oxford Üniversitesi Yayınları

Trafik kuralları vardı

Tıpkı bugün olduğu gibi trafik kuralları, antik zamanlarda da vatandaşlar tarafından sık sık ihlal edilmekteydi. Tarihçilerin yorumlamalarına göre, eski metinlerde kanunların varlığı, onlara uyulduğu anlamına gelmiyor.

Poehler’ın söylediğine göre, “Antik trafik kuralları hakkında en çok belirtilen fikirlerden biri, sadece birkaç istisna dışında, gündüzleri şehirlerden yasaklanıyor ve kentsel alanları yayalara bırakıyor olduklarına dair bir düşünce.” Ancak aşınmalar ve yolların halleri gösteriyor ki, bu kural kesinlikle takip edilmedi.

Poehler kitabında, Pompeii’deki trafik sisteminin önemli bir bölümünün tek yönlü cadde kullanımı olduğunu keşfetti. Bir sürü tek yönlü sokak, kötü sürücülerin veya varış yerlerine ulaşmak için acele yollarını uzattıkları anlamına geliyordu. Bu da trafikte zaman geçirmenin artmasına sebep oluyordu. Ancak geniş açıdan bakıldığında sıkışıklıkların önlenmesi hedeflenmekteydi.

Genel olarak, Pompeii’nin trafik sistemlerinin incelenmesi, antik trafiğin analiz edilmesinin bugünkü şehir planlamacılığının gerekliliklerini gösteriyor. Roma dünyasında karşılaşılan problemlerin; trafiğin, çukurların veya inşaat alanlarının rahatsızlığı olup olmadığı Pompeii yollarında bulunabiliyor. Pompeii Trafik Sistemleri’nin aydınlattığı en önemli şey şu ki, trafik kuralları, altyapı kurulumları ve hatta araçların yol açtığı ölümler, şimdi olduğu gibi antik kentte de yaşayanların hayatının bir parçasıydı.

Forbes.com. Sarah Bond. 16 Ekim 2017.