Paleolitik İnsanlar Alet Yapımı için Taşların Özelliklerini Biliyordu

Araştırmacılar, Paleolitik dönemdeki erken insanların kullandığı taşların fiziksel özelliklerindeki farklılıkları açıklığa kavuşturdu.

İnsanların taşları sadece kırılması kolay olduğu için değil, çeşitli nedenlerle seçtiği anlaşıldı. Bu durum, erken insanların alet için en iyi taşı ayırt edecek teknik beceriye sahip olduğunu gösteriyor.

Homo sapiens Afrika’dan Avrasya’ya yayılırken obsidyen ve çakmaktaşı gibi kayalardan yapılmış taş aletleri kesmek, dilimlemek ve uzun menzilli silahlar yapmak için kullandılar. Kültürlerinde oynadıkları önemli rol nedeniyle, erken insanların taş aletler nasıl yaptığını anlamak arkeologlar için önemli.

Homo sapiens’in Avrasya’daki coğrafi yayılımı Orta Doğu’da başladığı için, arkeologlar Eiki Suga ve Seiji Kadowaki, Ürdün’ün güneyindeki Jebel Qalkha bölgesindeki üç kronolojik döneme ait tarihöncesi alanlara odaklandı. Araştırmacılar, Orta ve Üst Paleolitik dönemlerde (70.000 ila 30.000 yıl önce) kullanılan çakmaktaşı yumrularını incelediler.

(İlgili: Taş Alet Yapım Teknikleri için Kültürel Aktarım Gerekmiyordu)

Araştırmacılar, Paleolitik insanların hangi taşların alet yapımına uygun olduğunu anladığına ve bunları bilinçli olarak aradığına inanıyorlar. Hipotezlerine göre Paleolitik insanlar, kaya yüzeyinden kolayca çıkarılıp keskin kenarlara dönüştürülebileceği için kasıtlı olarak yarı saydam ve pürüzsüz olan çakmaktaşını aradılar.

Kayaların mekanik niteliklerini incelemek için araştırmacılar Schmidt Çekici ve Rockwell Dayanıklılık Cihazı kullandı. Schmidt Çekici, çekiç kayaya çarptıktan sonra malzemenin elastik davranışını ölçer ve bu da araştırmacılara malzemenin geri tepme sertliğini bildirir. Rockwell Dayanıklılık Cihazı ise, dayanıklılığı test etmek için kaya yüzeyine bir elmas girintisi bastırılarak kullanılır.

Araştırmacıların öngördüğü gibi, ince taneli çakmaktaşı orta taneli çakmaktaşına göre parçalanmak için daha az kuvvet gerektiriyordu. Bu durum, ince taneli çakmaktaşını küçük taş aletlerin üretiminde daha çekici hale getiriyor olabilirdi. Gerçekten de, Erken Üst Paleolitik Çağ’a (40.000 ila 30.000 yıl önce) ait pek çok taş alet, ince taneli çakmaktaşı içeriyor.

Bununla birlikte, aynı ekip tarafından yapılan daha önceki bir araştırma, Geç Orta Paleolitik ve Erken Üst Paleolitik (70.000 ila 40.000 yıl önce) boyunca orta taneli çakmaktaşının taş aletlerde ince taneli çakmaktaşından daha yaygın olarak kullanıldığını keşfetti. Peki ince taneli çakmaktaşının kullanımı bu kadar basitse neden atalarımız tüm aletlerini yapmak için onu kullanmadı?

Daha ileri analizler, bölgedeki ince taneli çakmaktaşının çoğunun jeolojik aktivite nedeniyle oluşan çok sayıda iç çatlağa sahip olduğunu ve bu durumun onu Levallois aletleri ve sağlam bıçaklar gibi büyük taş aletler için uygunsuz hale getirdiğini ortaya çıkardı. Bu nedenle Paleolitik insanlar, alet haline getirilmesi zor bir malzeme olmasına rağmen, uzun süre dayanma olasılığı daha yüksek olduğundan, büyük aletler için orta taneli çakmaktaşını seçmiş gibi görünüyor.

Bu, atalarımızın davranışları hakkında büyüleyici bir fikir veriyor; çünkü onlar çakmaktaşını, kırılmasının ne kadar kolay olduğu dışında birçok faktöre dayanarak seçmişler ve taş aletler yapmak için kullanılacak en uygun kayayı ayırt edebilmişlerdi.

Suga, atalarımızın davranışlarının karmaşıklığını ortaya koyan bulgular konusunda oldukça heyecanlı. “Bu çalışma, Paleolitik insanların taş alet morfolojilerine ve üretim tekniklerine uyacak şekilde hammadde seçimlerini değiştirdiklerini gösteriyor” diyor.

“Bu tarihöncesi insanların, kayaların özelliklerine dair duyusal bir anlayışa sahip olduklarına ve kullanılacak taş malzemeyi, istenen taş aletlerin formuna ve üretim tekniğine göre bilinçli olarak seçtiklerine inanıyoruz. Taş alet hammaddesinin bu kasıtlı seçimi, taş alet üretiminin önemli bir bileşeni olabilir.”

“Günümüzde yaşayan insanların neden 50.000 ila 40.000 yıl öncesine kadar yayılımlarını genişlettiğine dair hala pek çok cevaplanmamış soru var. Son zamanlarda yapılan antik DNA analizleri, modern insanların (Homo sapiens), Neandertaller ve Denisovalılarla etkileşime girdiğini ve çiftleştiğini gösterdi. Ancak antik DNA bize gerçek tarihsel olayları ve bunların nasıl meydana geldiğini anlatamaz.”

“Homo sapiens’in gelişmesini sağlayan şeyin ne olduğunu bilmek istiyorsak, arkeolojik alanlardan çıkarılan taş aletler gibi kültürel kalıntıları incelememiz gerekiyor. Bu tür kaynak kullanımı, insanın teknolojik davranışının, çevresel adaptasyonun ve o dönemdeki nüfus artış sürecinin evrimini aydınlatmak için önemli bir kayıt.”

Nagoya University. 1 Aralık 2023.

Makale: Suga, E., Tsukada, K., Tarawneh, O., Massadeh, S., & Kadowaki, S. (2023). Explaining the increase in “high-quality chert” in the Early Upper Paleolithic artifacts in southern Jordan: Quantitative examination of chert mechanical properties and fracture predictability. Journal of Paleolithic Archaeology, 6(1), 35.