Oyma İzleri, Eski İnsanlarda Sembolik Davranışa İşaret Ediyor

Levant’taki çeşitli arkeolojik alanlarda ortaya çıkarılan taşlar üzerindeki desenler, eski homininlerin sembolik faaliyetlerine ışık tutuyor.

Sanatsal ifade, soyut düşünce ve sembolik davranışın, insanlık tarihinde daha önce düşünülenden çok daha erken ortaya çıkmış olabileceği öne sürülüyor. Yapılan yeni araştırmalar, Paleolitik döneme ait taşlar üzerinde bulunan bilinçli olarak yapılmış oymalar, Neandertaller ve diğer arkaik insan türleri hâlâ Dünya’da yaşarken yaratıcı faaliyetlerin varlığına dair net kanıtlar sunuyor.

Söz konusu desenler, keskin taş parçaları üretmek için işlenmiş ve genellikle kullanıldıktan sonra atılan Levallois taş çekirdekleri üzerinde bulundu. Ancak bazı eski homininlerin, kullandıkları malzemelerin üzerine kazıma yapma ihtiyacı duyduğu görülüyor.

Araştırmacılara göre bu bulgular, insanın Orta Paleolitik dönemde (yaklaşık 250.000 ila 45.000 yıl önce) sanat yaratma yeteneğine sahip olup olmadığı konusundaki tartışmaları sona erdirebilir. Daha önce, bu tür karmaşık bilişsel davranışların yalnızca modern Homo sapiens ile ortaya çıktığı düşünülüyordu.

(İlgili: Taş Dilgicikler, Levant’ta Kültürel Değişimi Gösteriyor)

Geometrik desenlerle süslenmiş çekirdekler, 55.000 yıllık bir insan kafatasının bulunduğu Manot Mağarası ile 100.000 yıl öncesine tarihlenen insan mezarlarının keşfedildiği Qafzeh Mağarası’nda ortaya çıkarıldı. Ayrıca, araştırmacılar Quneitra’daki açık hava alanında 54.000 yıllık bir taş plaka üzerinde kazınmış desenler buldu.

Gelişmiş üç boyutlu yüzey analizi teknikleri kullanılarak yapılan incelemelerde, tüm bu oymaların yüzey topografisiyle uyumlu geometrik desenler içerdiği tespit edildi. Bu da, bilinçli olarak yapılmış sembolik ifadeler olduklarını gösteriyor.

Örneğin, Manot Mağarası’ndaki çekirdek üzerinde bulunan kazıma izleri, yüzeyde hafifçe düzeltilmiş yüksek bir noktaya doğru yönlenen bir grup ışınsal çizgi oluşturuyor. Araştırmacılar makalelerinde, “Bu oyulmuş çekirdeklerin benzersizliği ve kazıma izlerinin oluşturduğu desenler, bilinçli niyet ve yaratıcılığın bir ürünü olduklarını gösteriyor. Bu tür izler, kesme işlemi sırasında bilinçli olarak bir desen oluşturma amacıyla kazındıklarını düşündürüyor.” ifadelerine yer veriyor.

Quneitra plakasında, yakınlarda bulunan bir yaban sığırı kemiği üzerindekiyle benzer dairemsi kazıma desenleri yer alıyor. Qafzeh çekirdeği ise, bir insan mezarının yanında ve büyük miktarda aşıboyası ile birlikte bulundu, bu da sembolik davranışın bir göstergesi olabilir.

Buna karşın, Neandertal mezarlarının bulunduğu Amud Mağarası’ndaki eserler üzerinde yer alan kazıma izleri, belirgin bir yönelim veya desen içermeyen, daha yüzeysel çizikler olarak değerlendirildi. Bu tür izler, İtalya’daki Orta Paleolitik döneme ait diğer taş aletlerde de görülen ve genellikle işlevsel kullanım sonucu ortaya çıkmış kazıma izleri olarak yorumlanıyor.

Araştırmacılar, Manot, Qafzeh ve Quneitra’daki oymaları Amud’daki rastlantısal izlerle karşılaştırarak, tarihöncesi taş aletlerde bilinçli kazımalar ile kazara oluşan çizikler arasındaki farkları ortaya koyuyor. Böylece, Orta Doğu’daki bazı eski homininlerin sanatsal ifade yeteneğine sahip olabileceğini öne sürüyorlar.

Araştırmanın eş liderlerinden Dr. Mae Goder-Goldberger, bu keşfin önemini şu sözlerle vurguluyor:

“Soyut düşünme, insan bilişsel evriminin temel taşlarından biri. Bu eserler üzerinde bulunan bilinçli oymalar, sembolik ifade yeteneğinin varlığını gösteriyor ve ileri düzey kavramsal becerilere sahip bir topluma işaret ediyor.”

---

IFL Science. 10 Şubat 2025.

Makale: Goder-Goldberger, M., Marreiros, J., Paixão, E., & Hovers, E. (2025). Incised stone artefacts from the Levantine Middle Palaeolithic and human behavioural complexity. Archaeological and Anthropological Sciences, 17(1), 1-20.