Osmanlı, Parthenon Mermerlerinin Götürülmesi için İzin Vermemiş

Türkiye, heykellerin yasal hakkını savunan British Museum’a, Osmanlı arşivlerinde izne dair bir belgenin bulunmadığını söyledi.

Yunanistan, Türkiye’nin, Lord Elgin’in Akropolis’ten eserleri çıkarmak için Osmanlı yetkililerinden izin aldığı iddiasını açıkça reddetmesinin ardından, Parthenon mermerlerini British Museum’dan alma kampanyasında beklenmedik bir müttefik kazandı.

Atina’daki yetkililerin “çok önemli” bir itiraf olarak nitelediği bir hamleyle, Türkiye Kültür Bakanlığı’nın kaçakçılıkla mücadelede üst düzey yetkilisi Zeynep Boz, MÖ 5. yüzyıldan kalma anıtın heykellerini sökme izni verildiğini kanıtlayacak hiçbir belge bulunmadığını söyledi.

Zeynep Boz, Associated Press’e yaptığı açıklamada, “O dönemde yasal olarak satılan şeylere ait arşiv belgesine sahip olan ülke Türkiye’ydi. Tarihçiler yıllardır Osmanlı arşivlerini araştırdılar ve iddia edildiği gibi satışın yasal olduğunu ispatlayan bir ferman bulamadılar.” dedi.

(İlgili: Anadolu Eserlerini Geri İstiyoruz!)

Yunanistan’ın devlet yayıncısı ERT’ye de konuşan Zeynep Boz, bulunan tek delilin İtalyanca yazılmış bir bildiri olduğunu, fakat bu bildiride ne padişahın imzasının ne de mührünün bulunduğunu söyledi.

Atina’daki yetkililer ise, Boz’un açıklamasının, antik heykellerin Osmanlı yetkililerinin rızasıyla elde edildiği yönündeki her türlü iddiayı çürütecek anahtar olduğunu söyledi.

Yunanistan Kültür Bakanlığı Antik Eserler ve Kültürel Miras Onursal Direktörü Elena Korka, “Bu, tüm arşivleri, tüm hizmetleri elinde bulunduran çok üst düzey bir Türk yetkilisinin, hiçbir şeyin bulunamadığını, hiçbir belgenin bulunmadığını söylemesi çok önemli. Baktılar ama bulamadılar, çünkü böyle bir şey hiçbir zaman var olmamıştı.” dedi.

Elgin’in emriyle çalışan ekipler, 1801 yılında bir zamanlar Parthenon’u süsleyen anıtsal frizdeki heykelleri mermer testereler ve diğer aletlerle çıkarmaya başladı; bu, on yıldan fazla sürecek bir çabaydı. Bu, o zaman bile o kadar tartışmalıydı ki, çağdaşı Lord Byron bunu şiirle kınamak zorunda kalmıştı.

Ancak mermerleri 1816’da iflas eden İskoç diplomattan satın alan British Museum, bunların her zaman yasal olarak elde edildiğini savundu.

Zeynep Boz, Unesco’nun Kültürel Varlıkların İadesini Destekleme Hükümetlerarası Komitesi’nin Paris’teki son toplantısında İngiltere temsilcisinin heykellerin Osmanlı döneminde yasal olarak satın alındığını yinelemesi üzerine müdahale etmek zorunda hissettiğini söyledi.

Doktora tezini ‘ferman’ üzerine yazan ve yaklaşık on yılını İngiltere ve İstanbul’daki arşivleri tarayarak geçiren Korka, mermerlerle ilgili bulduğu tek belgenin, Elgin’in Pire limanından İngiltere’ye yaptığı antikaların sevkiyatıyla ilgili olduğunu söyledi.

“Sevkiyatların içindekileri seramik ve taş parçaları olarak anlatan, o günün dili olan Osmanlıca yazılmış, bazılarının üzerinde resimler bulunan ama Osmanlılar için önemsiz olan iki belge vardı. Her iki belge de eserleri Atina’dan satın aldığını belirtiyordu. Parthenon mermerlerine hiçbir şekilde atıfta bulunulmamıştı ve bunun nedeni Elgin’in buradan herhangi bir şeyi alma izni almamış olmasıydı.”

Yunanistan, 40 yıl önce klasik sanatın zirve noktası olarak görülen eserleri Atina’daki diğer kalıntılarla yeniden birleştirme amaçlı başlattığı kampanyadan bu yana giderek artan bir destek kazandı. Art arda yapılan anketler, Britanyalıların çoğunluğunun eserlerin yapıldıkları ülkeye gönderilmesinden yana olduğunu gösterdi.

Konuyla ilgili olarak Yunan hükümetine danışmanlık yapan kültürel miras hukuku profesörü Irene Stamatoudi, “British Museum her zaman eserlerin yasal olarak satın alındığını savundu; bu onun temel argümanıydı. Orijinal arşivlere sahip olan ve bunu kanıtlayacak belgeye sahip olabilecek ülkenin, bunun var olmadığını söylemesi artık çok önemli. Bizim açımızdan çok olumlu bir gelişme.”

Sanat eserlerinin 2.500 yıl önce tasarlandıkları yere getirilmesini “ulusal hedef” olarak nitelendiren Yunanistan Kültür Bakanı Lina Mendoni, Türkiye’nin müdahalesinin esasen Atina’nın davasını güçlendirdiğini söyledi.

“Elgin’in Parthenon heykellerine, onlara uyguladığı barbarlıkla davranmasına izin veren bir Osmanlı fermanı hiçbir zaman olmadı. Türkiye ortaya çıktı ve Yunan tarafının yıllardır iddia ettiği gibi ferman olmadığını doğruladı.”

British Museum yaptığı açıklamada, iki yüzyılı aşkın süredir kültürel kavganın uyandırmaya eğilimli olduğu duygunun derinliğini fark ettiğini söyledi.

Bir müze sözcüsü Skai TV’ye yaptığı açıklamada, “British Museum, Yunanistan’ın Parthenon heykellerinin Atina’ya iadesi yönündeki güçlü arzusunu kabul ediyor. İlgili derin duyguları anlıyor ve saygı duyuyoruz.” dedi.

The Guardian. 7 Haziran 2024.