Öpüşmenin Kökeni, Ortak Atamıza Kadar Uzanıyor

Yeni bir modelleme çalışmasına göre, öpüşme eylemi modern insanların var oluşundan çok daha önce başlamış olabilir.

Evolution and Human Behavior dergisinde yayımlanan çalışmaya göre öpüşme, yaklaşık 21 milyon yıl öncesine, insanlarla diğer büyük maymunların ortak atasına kadar gidiyor. Öte yandan Homo sapiens’in yaklaşık 300.000 yıl önce ortaya çıktığı düşünülüyor.

Araştırmacılar ayrıca, öpüşmenin muhtemelen modern insanların en yakın akraba türü olan Neandertallerde de görüldüğü ve Neandertaller ile modern insanların birbirlerini öpmüş olabilecekleri sonucuna vardı.

“Birinin öpüşmeyi incelemek için böylesine geniş bir evrimsel mercek kullandığı ilk çalışma bu” diyor çalışmanın başyazarı, Oxford Üniversitesi’nden evrimsel biyolog Matilda Brindle. “Bulgularımız, primat kuzenlerimizin sergilediği cinsel davranışların dikkat çekici çeşitliliğini vurgulayan artan sayıda çalışmaya katkı sağlıyor.”

Modelleme ile öpüşme

Dünyanın en eski öpüşmelerini tarihlemeden önce, uluslararası bir araştırma ekibi öpüşmenin ne anlama geldiğini tanımladı. Bu önemliydi; çünkü doğada öpüşmeye benzeyen başka ağızdan ağıza davranışlar da var. Örneğin orangutan ve şempanze anneleri çiğnenmiş yiyeceği ağızdan ağıza yavrularına aktarır; bazı balıklar ise alan veya hâkimiyet için “öpüşme dövüşü” yapar. Sonuçta araştırmacılar, öpüşmeyi “yiyecek aktarımı içermeyen, saldırgan olmayan ağızdan ağıza temas” olarak tanımladı.

Bu tanıma göre, günümüzde yaşayan çeşitli primatlarda (bonobolar, goriller, şempanzeler, orangutanlar, makaklar ve babunlar dâhil) öpüşme gözlemlendi.

Araştırmacılar daha sonra öpüşmenin evrimsel tarihini yeniden kurmak için “Bayesçi modelleme” adı verilen istatistiksel bir yöntem kullandı. Öpüşmeyi biyolojik bir özellik olarak ele alıp bu davranışın nasıl evrimleşmiş olabileceğine dair pek çok olası yolu test ettiler; farklı ataların da öpüşmüş olma olasılığını görmek için modeli 10 milyon kez çalıştırdılar. Sonuçların güçlü ve güvenilir olması bu şekilde sağlandı.
Elde ettikleri sonuca göre, öpüşme kuyruksuz büyük maymunların (Hominidae) ortak atasında, yaklaşık 21,5 ile 16,9 milyon yıl önce, bir kez evrimleşti.

Buna karşılık, ata konumundaki Macacina ve Papionina (makak ve babunları içeren gruplar) soylarında öpüşme yoktu; bu da bu gruplara ait modern türlerde öpüşmenin ayrı ayrı evrimleştiğini düşündürüyor. Ekip böylece, günümüzdeki türlerin davranışlarından geriye doğru ekstrapolasyon yaparak ortak ataların davranışlarını çıkarsadı.

Daha fazla kanıta ihtiyaç olmakla birlikte, araştırmacılar öpüşmenin, annenin önceden çiğneyip yiyeceği ağızdan ağıza yavruya aktarması uygulamasından evrimleşmiş olabileceğini belirtiyor. Bu pratik yiyecek paylaşımı davranışı, bugün öpüşme olarak tanıdığımız şeye dönüştürülmüş olabilir.

Bu, önceki öpüşme araştırmalarıyla nasıl örtüşüyor?

Neandertallerin birbirlerini ve modern insanları öptüklerine dair bulgu, antropologlar için tümüyle yeni sayılmaz.

Çalışmaya dâhil olmayan Paleolitik arkeolog ve antropoloji profesörü April Nowell, “Mevcut çalışmanın Neandertallerdeki bu davranışa dair bilgimize esaslı bir yenilik kattığından emin değilim” diyor.

Yine de yeni çalışma, önceki bulgularla uyum gösteriyor. Nowell, 2017’de farklı bir araştırma grubunun, 48.000 yıl önce yaşamış bir Neandertalin diş taşında korunan mikropları modern insan ağzındaki mikroplarla karşılaştırdığı “ilgi çekici kanıtlara” dikkat çekiyor. Bu ekip, Neandertaller ve Homo sapiens’in birbirlerini öpmüş olabilecekleri sonucuna varmıştı; her ne kadar mikrobiyal örtüşme ortak yiyecek veya su tüketimini yansıtıyor olabilse de.

Ayrıca Homo sapiens ile Neandertallerin yaklaşık 7.000 yıl süren bir zaman boyunca çiftleştiklerini biliyoruz; eski çiftleşme davranışlarının bazılarının bugünkülere benzer olduğu varsayılırsa, bu süreçte öpüşmenin de yaşanmış olması mümkün.

Bununla birlikte, insan akrabalarımız arasında öpüşmenin ne kadar yaygın olduğu belirsiz. Öpüşme modern insanlar arasında evrensel bir davranış değil. Kültürlerin yalnızca yaklaşık yarısı bunu uyguluyor ve bu nedenle Nowell, geçmişte de benzer bir değişkenliğin bulunmuş olabileceğini söylüyor. Eğer Neandertaller öpüşüyorsa, “bu davranışın bazı Neandertal topluluklarında görülüp bazılarında görülmemiş olabileceğini” belirtiyor.

Bilim insanları, hastalık yayılımı gibi olası zararlarına rağmen, öpüşmenin neden bu kadar çok türde görüldüğünden hâlâ emin değil. Bir görüşe göre öpüşme, üreme başarısını artırmaya yardımcı oluyor. Örneğin, potansiyel bir partneri öpmek, kişiye genel sağlık, genetik uyumluluk, bağışıklık sistemi ve ağız mikrobiyomu bileşimi hakkında ipuçları veren ince kimyasal sinyaller aracılığıyla eş kalitesini değerlendirmeye yardımcı olabilir. Araştırmacılar ayrıca öpüşmenin sosyal bağları güçlendirdiğini ve mikropların değişimini sağlayarak bağışıklığa bile fayda sağlayabileceğini de öne sürüyor.

Live Science. 19 Kasım 2025.

Makale: Brindle, M. et al. 2025. A comparative approach to the evolution of kissing. Evolution and Human Behavior