Öngörülemez Yağışlar, Mayaları İstikrarsızlaştırdı

Mevsimsel yağışların öngörülebilirliğinin azalması, 1.100 yıl önce Klasik Maya toplumlarının parçalanmasında önemli bir rol oynamış olabilir.

Communications Earth & Environment dergisinde yayımlanan yeni bir çalışmaya göre, mevsimsel öngörülebilirlikteki düşüş, Klasik Maya toplumlarını potansiyel olarak istikrarsızlaştırdı.

New Mexico Üniversitesi’nden arkeolog Keith Prufer, Potsdam İklim Etkisi Araştırma Enstitüsü (PIK) ve Potsdam Üniversitesi’ndeki meslektaşları ile birlikte araştırmanın yazarları arasında yer alıyor. Bulgular, bugün iklim değişikliğiyle karşı karşıya olan bölgedeki nüfuslar için önemli olabilir.

Araştırma ekibi, Maya’nın eski merkezindeki bir arkeolojik alanın yakınında bulunan Belize’deki bir mağaranın dikitinden kararlı izotop imzalarındaki varyasyonları inceledi. Karbon ve oksijen izotop oranları, yerel ve bölgesel yağış dinamiklerinin hassas kaydedicileri olma özelliğini taşıyor.

(İlgili: Dayanıklı Maya Alçısındaki Gizli Bileşen Keşfedildi)

Söz konusu çalışma, Belize tropiklerindeki geçmiş iklim üzerine yapılan 18 yıllık araştırmanın devamı niteliğinde.

Prufer, “İklim kaydı, antik Maya kenti Uxbenká’nın yakınında bulunan Yok Balum adlı bir mağaradan elde edildi. Bu antik kentin, makalede belirgin bir şekilde yer almasının iki önemli nedeni var. Bir, iklim verilerinin bulunduğu yere en yakın yer olması ve çöküşün zamanlamasını araştıran onlarca yıllık araştırmanın olması.” diyor.

Braun, yeni yayınlanan çalışma hakkında, “Maya tarımı için önemli bir bileşen, yeterli yağışın zamanında gelmesiydi. Subtropikal Orta Amerika’da çiftçilik zordur çünkü tatlı su yalnızca yaz yağışlı mevsiminde mevcuttur. Yağmur mevsiminin başlangıcındaki ve yoğunluğundaki değişiklikler, Orta Amerika toplumları için ciddi sonuçlar doğurabilir.” diyor.

Bilim insanlarının çoğu, tekrarlanan yoğun kuraklıkların şehir merkezlerinin parçalanmasına ve ova Maya toplumlarında nüfusun dağılmasına yol açan temel faktörlerden biri olduğu konusunda hemfikir olsa da, şimdiye kadar mevsimsel zaman ölçeğinde kanıtlar eksikti. Yeni çalışmanın odaklandığı şey tam olarak bu.

Prufer’a göre bu kaydın önemi üç bölümden oluşuyor.

“Birincisi, bu, Amerikan tropik bölgeleri için o kadar yüksek çözünürlüklü yeni bir iklim kaydı ki – 1.600 yıllık bir süre boyunca yılda bir ila yedi örnek – yıldan yıla mevsimsel değişikliklere bakmamızı sağlıyor. Ayrıca, neotropiklerdeki mevsimsel değişimi değerlendirmek ve bu değişiklikleri doğrudan niceliksel kültürel kayıtlara bağlamak için gelişmiş zaman serisi modellemesini içeren bu türden ilk kayıt.” diye açıklıyor Prufer.

İkinci olarak, araştırma Maya arkeolojisinde süregelen bir soruya yeni bir ışık tutuyor: Klasik Dönem’in sonunda milattan sonra 250 ile 850 arasında nüfusun azalmasına ve siyasi kurumların dağılmasına ne sebep oldu?

Prufer ve meslektaşları, mevsimsellikteki değişikliklerin, tüm tarımın doğrudan yağışa bağlı olduğu bu bölgede, ekim ve hasat zamanını yıldan yıla tahmin etmeyi çok daha zor veya imkansız hale getirerek gıda üretimini zora sokacağını keşfettiler.

Prufer, “Çöküş önemliydi. Belki 100 ila 150 yıl boyunca, 5 ila 10 milyon arasında olan yüksek nüfus, yüzde 60 ila 70 oranında azaldı ve tam bir yönetim biçimi terk edildi.” diyor.

Üçüncüsü, bu araştırma, günümüz çiftçiliği için önem taşıyor. Geçmiş, korkunç bir gelecekte neler beklenebileceğinin bir göstergesi.

Prufer, “Modern küresel iklim değişikliğiyle birlikte, mevsimsellik örüntüleri yine sadece birkaç on yıl öncesine göre çok daha az tahmin edilebilir. Bu durum, modern Maya tarım topluluklarını  ve diğer herkesi  artık tahmin edilemeyen yağmur mevsiminin zamanlamasına ve yağışın mevsimsel dağılımına bağımlılıklarını göz önünde bulundurarak, gıdayı nasıl ürettiklerini ve gıda güvenliğini nasıl elde edeceklerini yeniden düşünmeye zorluyor. Bu oldukça önemi çünkü çiftçilik, tarlaların ne zaman temizlenip ekileceğine dair geleneksel bilginin yanı sıra her mevsim güvenilir miktarda yağış gerektirir. Bu bozulduğunda, gıda kıtlığına ve insanların acı çekmesine neden olur. Bu durum çalışması, 2 milyardan fazla insanı besleyen bir bölge olan küresel tropik bölgelerde iklim değişikliğine yönelik toplu cevaplar için çıkarımlara sahip.” diyor.

New Mexico Üniversitesi. 7 Nisan 2023.

Makale: Tobias Braun et al. (2023). Decline in seasonal predictability potentially destabilized Classic Maya societies. Communications Earth & Environment.