Ölüleri Yapılar ile İlişkilendirme 20.000 Yıl Önce Başladı

Ürdün’deki bir avcı toplayıcı kamp alanında yer alan 20.000 yıllık kulübe ve içindeki kalıntılar, değişen ölüm görüşlerinin sinyalini veriyor.

Orta Doğu’daki avcı-toplayıcılar, yaklaşık 20.000 yıl önce ölümle ilişkilerini değiştirdiler. Bu ruhani değişime dair ipuçları, bir kadının mevsimlik bir kamp alanındaki bir kulübede yakılarak gömülme töreninin keşfedilmesine dayanıyor. 

İnsanların evlere veya diğer yapılara gömülmelerinin yanı sıra kremasyonların (yakarak gömme), Orta Doğu ve çevresindeki Neolitik Dönem çiftçilik köylerinde, yani yaklaşık 10.000 yıl önce ortaya çıktığı düşünülüyordu. Ancak California Üniversitesi’nden arkeolog Lisa Maher ve Tulsa Üniversitesi’nden Danielle Macdonald liderliğindeki bir ekip, ölülerin bu şekilde gömülmelerinin kökenlerinin avcı toplayıcılara dayandığını söylüyor. 

(Yakın Doğu’da 9.000 Yıllık Yakarak Gömme Örneği Keşfedildi)

Yeni keşif, avcı-toplayıcı grupların her yılın bir bölümünde Ürdün’ün doğusunda bir av ve ticaret sahasında kamp yaptıkları dönemde, insanların ölüleri belirli yapılarla ilişkilendirmeye başladığını gösteriyor. Bilim insanlarının makalesine göre, ölüleri bazı yapılarla ilişkilendirme isteği, muhtemelen bu şekilde ölülerin yaşayan insanlara yakın kalacağı inancını yansıtıyordu.

2016 yılında, şimdi Kharaneh IV olarak adlandırılan bölgedeki kazılar, ateşte yanan bir kulübenin zemininde bir kadının kısmi yanmış iskeletini ortaya çıkardı. Vücudu dizleri bükülmüş şekilde yan yatırılmıştı. Kemikleri üzerindeki kömürleşmiş izler ve kalıntılarını çevreleyen yanmış tortunun analizi, kadının vücudunun çalı çırpı yapı yakılmadan hemen önce kulübenin içine yerleştirildiğini gösteriyor. Bir zamanlar kulübenin bulunduğu yerde kömür ve kül bakımından zengin tortuların sınırları, yangının yapıyla sınırlı kaldığına işaret ediyor. Görünüşe göre kulübenim duvarları ateşe verildikten sonra içe doğru çökmüştü. 

Kadının kalıntılarının yanındaki toprak zeminden alınan radyobarbon tarihli örnekler, onun gömülmesini yaklaşık 19.200 yıl öncesine tarihlendiriyor. 

Yeni araştırmaya dahil olmayan Leiden Üniversitesi’nden arkeolog Peter Akkermans, bazı Neolitik yerleşim yerlerinin yanmış evlerin içine veya altına yerleştirilmiş ölülerin yanı sıra ölümden sonra kasıtlı olarak yakılan cesetlerin örneklerini de içerdiğini söylüyor.

“Kharaneh IV’teki bu çalışma, söz konusu uygulamaları, Neolitik tarım köylerine kıyasla avcı toplayıcı toplulukların tamamen farklı kültürel ortamlarında 10.000 yıldan daha önceye dayandırıyor.”

Yıl boyunca yerleşimler ve çömlek yapımı dahil olmak üzere geleneksel olarak Neolitik çiftçilere atfedilen diğer sosyal gelişmeler de ilk olarak avcı-toplayıcılar arasında ortaya çıktı. 

IV. Kharaneh’de iki insan iskeleti içeren zeminin altında mezarlar da dahil olmak üzere, en az üç kulübenin kalıntıları bulundu. Kabaca 19.400 yıllık bu kulübede, muhtemelen bölgenin sakinleri onu kullanmayı bıraktığında yakıldı.

Maher, ‘’Kharaneh IV’teki yeni keşif, bir kişinin ölümü ile bir binanın yıkımını bir cenaze töreninin parçası olarak birleştiriyor.’’ diyor. Belki de kulübe, kadının veya ailesinin yaşadığı yerdi ya da kadın orada öldükten sonra yapının kullanımı yasaklandı. Her iki durumda da, Kharaneh IV, kadının ölümünden sonra, yaklaşık 18.600 yıl öncesine kadar birkaç nesil boyunca kullanıldı. Bu nedenle kadının kalıntıları için kalıcı bir yer belirlemek önem teşkil etmiş olabilirdi.

Maher, Kharaneh IV sakinlerinin, ölü bir kadının vücudunun yerleştirildiği bir kulübenin yakılmasına atfettiği anlam ve inançların hala bir muamma olduğunu söylüyor. Bu etkinlikte ateşin kullanılmasının, bir tür dönüşüm, yeniden doğuş, arınma veya yaşam-ölüm döngüsü anlamına gelebileceğini öne sürüyor. 

Science News. 16 Şubat 2021.

Makale: Maher, L. A., Macdonald, D. A., Pomeroy, E., & Stock, J. T. (2021). Life, death, and the destruction of architecture: Hunter-gatherer mortuary behaviors in prehistoric Jordan. Journal of Anthropological Archaeology, 61, 101262.