Neolitik Öğütme Taşlarında Zaman ve Yaşam Döngüsü Bağlantısı

Neolitik Avrupa toplumlarına ait öğütme taşları, kadınların zaman ve yaşam döngüsüne dair sembolik anlamlar taşıdığını gösteriyor.

Avrupa’nın. ilk Neolitik topluluklarının tahılları öğütmek için kullandıkları taşlar, bu topluluklar tarafından ritüel alanlarına gömüldüğünde yüksek sembolik bir değere sahipti. Bu nesneler, taşları kullanan kadınlar için zaman ve insan yaşam döngüleri, doğa ve yerleşimlerin sürekliliği ile bağlantılı anlamlar taşıyordu. Barselona Özerk Üniversitesi’nden araştırmacılar, Almanya’da son yıllarda keşfedilen üç ritüel alanındaki öğütme taşlarını inceleyerek bu sonuca ulaştı. Çalışma, Journal of Archaeological Science: Reports dergisinde yayımlandı.

İncelenen üç ritüel alanından ikisi Avrupa’nın en eski kutsal alanlarından biri olan Goseck’te (Saksonya-Anhalt), üçüncüsü ise Sömmerda’da (Thüringen) yer alıyor. Bu alanlar, Neolitik dönemin başlangıcında (MÖ 4.900 ila 4.650) Orta Avrupa’da var olan Linear Çömlek Kültürü’ne ait. Araştırmacılar, bu alanlarda bulunan 14 öğütme taşı takımının teknik, işlevsel ve morfolojik özelliklerini analiz etti. Ayrıca bu taşların ritüel çukurlarındaki yerleşim düzenleri ve yönelimleri incelenerek sembolik anlamları araştırıldı.

Zaman ve Yaşam Döngülerini Temsil Eden Ritüel Öğütme Taşları

Araştırma, bazı öğütme taşlarının neredeyse hiç kullanılmadan, bazılarının kullanım ömrünün ortasında, bazılarının ise tamamen aşınmış halde ev içi kullanım alanından alınıp gömüldüğünü gösterdi. Nesneler çiftler halinde özenle yerleştirilmiş, işlevsel yüzeyleri birbirine temas edecek şekilde doğudan batıya yönlendirilmişti. Ayrıca, taşların yapımında kullanılan hammaddelerin, ritüel alanlarından uzak bölgelerden getirildiği ve üretim ile bakım süreçlerine büyük özen gösterildiği belirlendi.

(İlgili: Öğütme Taşları, Neolitik Arabistan’daki Günlük Yaşamı Aydınlatıyor)

Araştırmanın baş yazarı Erik Zamzow, bu sonuçların öğütme taşlarının toplumsal değerini ve zaman kavramıyla olan bağlantısını ortaya koyduğunu belirtiyor:

“Bu nesnelerin sosyal açıdan yüksek değere sahip olduğunu ve temelinde ‘zaman’ kavramı bulunan bir ‘biyografi’ taşıdığını görüyoruz. Üretim, kullanım, yeniden üretim ve nihayetinde gömülme aşamaları; doğum, yaşam ve ölüm döngülerini yansıtıyor ve bu süreç kadınların perspektifinden şekilleniyor.”

Günlük Yaşamdan Yerleşimlerin Terk Edilmesine Uzanan Bir Anlam

Ev içi kullanım bağlamında öğütme taşlarının günlük yaşamın temel görevleri ile ilişkili olduğu, bu nedenle Neolitik dönemde kadınlar tarafından yoğun şekilde kullanıldığı düşünülüyor. Ritüel alanlarına gömülen öğütme taşlarının farklı aşınma seviyelerinde olması, nesiller boyunca aktarılan bir geleneğin parçası olduklarını gösteriyor. Araştırmacılar, aşınma seviyelerinin insan yaşam döngüleriyle bağlantılı olabileceğini, yani doğum, yaşam ve ölüm süreçlerine gönderme yapabileceğini belirtiyor.

Ayrıca, bu ritüel alanlarına gömülen öğütme taşları, Neolitik toplulukların belli aralıklarla yer değiştirme alışkanlığıyla da bağlantılı olabilir. Araştırmanın koordinatörü Roberto Risch, “Bu ritüel alanların temsil ettiği zaman kavramı, sadece tarımsal döngülere dayalı bir zaman anlayışından çok daha karmaşık ve çok yönlü” diyor.

Risch ayrıca, bu nesnelerin belli kadınlarla ilişkili olabileceğini vurguluyor: “Bugün bile, kendi kendine yeterli tarım topluluklarında kadınlar günde saatlerce öğütme taşlarıyla çalışıyor. Her öğütme taşı, yıllar ve on yıllar boyunca bir kadının bedeniyle uyum içinde şekillenen bir nesne haline geliyor.”

Neolitik Dönemde Zaman Algısına Yeni Bir Katman Ekleniyor

Araştırmacılar, çalışmada analiz edilen örneklerin Fransa ve Belçika’da bulunan benzer ritüel alanlarla büyük benzerlik gösterdiğini belirtiyor. Ayrıca, Orta Avrupa’nın farklı bölgelerinde de bu tür ritüel çukurlarının keşfedildiğini, toplamda 20 ritüel alanında 89 öğütme taşı bulunduğunu ifade ediyorlar.

Daha önce yapılan araştırmalarda bu ritüel alanlarının gün-gece döngüsü, tarımsal yıl, bereket ve kutlamalarla bağlantılı olduğu öne sürülmüştü. Mevcut araştırma ise bu sembolizme kadın yaşam döngüsünü ekleyerek yeni bir katman getiriyor.

Araştırmanın bir diğer yazarı, doktora öğrencisi Marina Eguíluz, bu tür çalışmaların teknik ve işlevsel analizlerin sembolik anlamı ortaya çıkarmada önemli olduğunu vurguluyor:

“Bu tür ritüel alanların sembolik anlamını keşfetmek için şimdiye kadar öğütme taşlarının teknik ve işlevsel özellikleri neredeyse hiç dikkate alınmamıştı. Gelecekte, burada uyguladığımız metodoloji ile yapılan çalışmalar hipotezimizi test etmek için önemli olabilir.”

Araştırmacılar, bu ritüel alanların hazırlanması, seçilen nesneler ve yerleştirilme biçimlerinin, erken Neolitik toplumların ekonomi ve ideolojisinde önemli bir rol oynadığını belirtiyor. Çalışma, ilk tarım topluluklarının karmaşık zaman algısını gözler önüne sererek, onların ritüeller, inançlar ve toplumsal değerleri hakkında derinlemesine bir bakış sunuyor.

Autonomous University of Barcelona. 27 Şubat 2025.

Makale: Zamzow, E., Valentini, M. E., Küßner, M., & Risch, R. (2025). Grinding Stone Deposits of the Linear Pottery Culture in Central Germany. Journal of Archaeological Science: Reports, 62, 104998.