Neolitik Mezardaki Kişi, Başarısız Bir Beyin Ameliyatı Geçirmiş

İspanya’daki mağarada bulunan bir kafatası, başarısız bir beyin ameliyatının ve ölüm sonrasında baş kesilmesinin izlerini taşıyor. 

Yetişkin bir kadına ait olduğu düşünülen bu kafatası yaklaşık olarak MÖ 4800 ila 4550 yıllarına tarihleniyor. Arkeologlar, kafatasını İber Yarımadası’ndaki Dehesilla Mağarası’nın derinliklerinde bir yetişkin kafatasının (bir erkeğe ait olma ihtimali yüksek) ve genç bir keçinin kalıntılarının yanında buldular. 

(Taş Devri Aletleri Modern Ameliyatlarda Hala Kullanılıyor)

İspanya’daki Sevilla Üniversitesi’nden arkeolog Daniel Garcia-Rivero’nun yazdığına göre, kemiklerin bir tür dini ritüel için mağaraya getirilme olasılığı yüksek. Hatta bireylerden biri veya ikisi de kurban edilmiş olabilir. 

Değişik bir mezar

Dehesilla Mağarası, İspanya’nın Baetic Dağları’ndaki bir dizi mağaradan bir tanesi. Taş Devri’ne ait eserler 1970’lerde mağaranın ağzının çevresinde bulunuyor fakat bu yeni keşif sistemdeki en derin oyuklardan biri olan Oda 4’ten geliyor. 

2017 yılında yapılan kazı çalışmaları, iki çenesiz kafatasının yanına gömülmüş taş aletler, çanak çömlek parçaları ve keçi veya koyuna ait iskelet parçalarını ortaya çıkardı. Ayrıca mağarada taş bir sunak ve kül bakımından zengin bir dairesel alan bulundu (7.000 yıllık bir ateşin kalıntıları olduğu düşünülüyor).

Bir bireyin cinsiyetini sadece bir kafatasından belirlemek zor, ancak kafataslarının boyutları ve şekilleri birinin dişi birinin erkek olabileceğini düşündürüyor. Her ikisinin de yetişkin olduğu biliniyor ancak yaşlarını kesin olarak belirlemek mümkün değil.

Dişi bireye ait olduğu düşünülen kafatasının sol üst tarafında, arkeologlar tarafından değişik bir şey bulundu: kemik büyümesi ve iyileşme belirtileri gösteren yaklaşık 19 milimetre genişliğinde bir çöküntü veya boşluk. Bu boşluktan etrafa doğru genişleyen herhangi bir çatlağa rastlanmadı, bu da araştırmacıların kadının ‘’trepanasyon’’ adı verilen Taş Devri beyin ameliyatına maruz kaldığı sonucuna varmalarına yol açtı.

(Trepanasyon: Dünyanın En Eski Cerrahi Uygulamalarından Birinin Tarihi)

Trepanasyon, kafatasından beyine bir delik açma veya kazıma uygulamasına verilen bir isim ve bu ameliyat deliğine sahip birçok Taş Devri kafatası bulunuyor. Günümüzde de cerrahlar bazen bir beyin hasarından sonra şişliğin neden olduğu baskıyı azaltmak için kafatasının bazı kısımlarını çıkarırlar; antik cerrahların da trepanasyon için aynı nedenlerle hareket etmiş olabilmesi mümkün. Ancak ameliyatı kötü ruhları serbest bıraktığına inandıkları için de yapmış olabilirler.

Sebebi ne olursa olsun, kafatasına yapılan bu trepanasyon işlemi tamamlanmadı, delik kafatasından tamamen geçmiyordu. Araştırmacılar, bireyin işlemden sonra yıllarca yaşadığını söylüyor ve trepanasyonun bireyin ölümü ile hiçbir ilgisi olmayabilir. Kafatasındaki kesik izleri, kafatasının ölümden kısa bir süre sonra çıkarıldığını, yani kemiklere hala et bağlıyken ayrıldığını gösteriyor. 

Bilinmeyen bir dönem

Araştırmacılar, mağaradaki sahnenin bir tür ritüel hatta belki de kurban törenine işaret ettiğini söylüyor. Antik insanlar, muhtemelen ritüel için keçiyi öldürdüler ancak insanları kurban edip etmedikleri çok açık değil. Doğal olarak ölmüş olabilirler veya biri doğal olarak ölmüş diğeri de onlarla birlikte kalması için kurban edilmiş olabilir. Ya da her ikisi de kasıtlı olarak öldürülmüş olabilir. 

Garcia-Rivero yaptığı açıklamalarda, ‘’Bu bulgu yeni araştırma yolları ve antropolojik senaryolar ortaya çıkarıyor.’’ diyor.  ‘’Bu senaryolarda insan ve hayvan kurban etme, bireyin soyuna adanmış kült ritüellerinin veya anma amaçlı yapılan festivallerin bir parçası olabilir.’’

Bu kafatasları bulunduğunda, Orta Neolitik Dönem gömüt uygulamaları hakkında çok az şey biliniyordu. Garcia-Rivero, yeni keşfin aynı zamanda Güney İberya Taş Devri insanlarını daha doğudaki komşuları ile karşılaştırmak için iyi bir fırsat olduğunu vurguluyor. 

‘’Bu keşif, sadece kendine özgü olması ile değil, aynı zamanda İberya’nın Neolitik insanlarının cenaze törenleri ve ritüel davranışlarına daha ayrıntılı bir bakış açısı kazanmak için büyük bir fırsat.’’

Live Science. 30 Eylül 2020.

Makale: García-Rivero, D., Taylor, R., Umbelino, C., Price, T. D., García-Viñas, E., Bernáldez-Sánchez, E., … & Díaz-Rodríguez, M. J. (2020). The exceptional finding of Locus 2 at Dehesilla Cave and the Middle Neolithic ritual funerary practices of the Iberian Peninsula. Plos one, 15(8), e0236961.