Neolitik Kadın ve Çocuklara Dair Kalıplaşmış Yargılar Sarsılıyor

Taş Çağı’nda taş aletlerin erkeklerle olduğu kadar kadınlar ve çocuklarla da birlikte gömüldüğü ortaya çıktı.

Avrupa’nın en büyük Taş Çağı (Mezolitik – Neolitik) mezarlıklarından biri olan Letonya’nın kuzeyindeki Zvejnieki mezarlığında gerçekleştirilen keşif, taş aletlerin yalnızca erkeklerle ilişkilendirildiği yönündeki geleneksel görüşe meydan okuyor. Araştırma, PLOS One dergisinde yayımlandı.

Yaklaşık 5.000 yıl boyunca kullanılmış olan bu mezarlıkta 330’dan fazla mezar bulunuyor. Ancak bugüne kadar mezarlardaki taş eserler ayrıntılı olarak incelenmemişti; Zvejnieki ve diğer Taş Çağı mezarlıklarında bulunan taş aletler genellikle sadece gündelik, sıradan nesneler sayılıp dikkate alınmamıştı.

York Üniversitesi’nden Dr. Aimée Little liderliğinde, Letonya Ulusal Tarih Müzesi ve Avrupa’daki diğer araştırmacılarla birlikte yürütülen Stone Dead Projesi kapsamında araştırmacılar, taş aletlerin nasıl yapıldığını ve kullanıldığını anlamak için güçlü mikroskoplarla Riga’ya giderek incelemeler yaptı.

(İlgili: Belçika’da 10.500 Yıl Önce Yaşamış Kadının Yüzü Canlandırıldı)

Çalışma, taş aletlerin gömme ritüellerinde çok daha derin bir rol oynadığını ortaya koydu. Yalnızca hayvan derisi işlemek için kullanılmış aletler değil, aynı zamanda özellikle cenaze töreni için yapılmış ve törensel bir şekilde kırılmış görünen aletler de bulundu.

Araştırmacılar, kadınların erkekler kadar hatta onlardan daha sık taş aletlerle gömüldüğünü; çocuklar ve yaşlı yetişkinlerin ise taş eserlerin en yaygın şekilde konulduğu yaş grubu olduğunu belirledi. Bu bulgular, uzun süredir kabul gören, kadınların daha çok ev içi faaliyetlerde — erkeklerin avladığı hayvanları pişirmek, el işleri yapmak ve aileye bakmak — rol aldığına dair kalıplaşmış görüşü sorguluyor.

York Üniversitesi Arkeoloji Bölümü’ne bağlı Eserler ve Malzeme Analizi Merkezi’nden Dr. Little, “Letonya’daki bu alan, iskelet kalıntıları ve binlerce hayvan dişi kolyeleri gibi mezar hediyeleri açısından birçok kez incelendi. Ancak hikâyenin eksik kalan parçası, görünüşte sıradan olan bu aletlerin neden ölülerin yanına konulduğunu daha derinlemesine anlamaktı” diyor.

“Bulgularımız, Taş Çağı çalışmalarında hâkim bir tema olan ‘Avcı Adam’ klişesini alt üst ediyor. Hatta bazı durumlarda, yalnızca taş alet verildiği için bebeklerin bile cinsiyetinin erkek olarak belirlendiği uygulamalara kadar etkili olmuştu.”

Belgrad Üniversitesi’nden Dr. Anđa Petrović, “Bu araştırma, cinsiyete dayalı bu varsayımları yapamayacağımızı ve taş aletlerin sadece erkekler değil, kadınlar ve çocuklar için de yas ritüellerinde önemli bir rol oynadığını ortaya koyuyor” diyor.

Hiç kullanılmamış aletler, onların sembolik önemine işaret ediyor. Bazı aletlerin ölüyle birlikte konmadan önce kasıtlı olarak kırılmış görünmesi, doğu Baltık bölgesinde görülen benzer cenaze pratikleriyle paylaşılan ortak bir ritüel geleneğini düşündürüyor.

Dr. Little, “Bu çalışma, Avrupa’nın en erken topluluklarının yaşamları ve ölümleri hakkında hâlâ ne kadar çok öğreneceğimiz şey olduğunu gösteriyor. Görünüşte en basit nesnelerin bile geçmişimizi ve insanların ölüme nasıl tepki verdiğini anlamamıza ışık tutabileceğini kanıtlıyor” diyor.

University of York. 10 Eylül 2025.

Makale: Petrović, A., et al. 2025. Multiproxy study reveals equality in the deposition of flaked lithic grave goods from the Baltic Stone Age cemetery Zvejnieki (Latvia). PLOS One.