Neden Erkekler Daha Genç Ölme Eğiliminde?

İnsanlardan çayır köpeklerine kadar, dişi memeliler genellikle erkeklerden daha uzun ömürlü, ancak kuşlar için bunun tersi geçerli.

Popüler teoriye göre, erkekler kadınlardan daha kısa yaşıyor, çünkü daha büyük riskler alıyorlar, daha tehlikeli işlere sahipler, daha fazla alkol tüketiyorlar, daha fazla sigara içiyorlar ve doktorlardan tavsiye almakta isteksizler.

Ancak bilim insanları tarafından yapılan araştırmalar, gerçek nedenin insan davranışı ile daha az ilişkili olabileceğini ve çoğu hayvan türüyle paylaştığımız cinsiyet kromozomlarının türü ile daha fazla ilişkili olabileceğini düşündürüyor.

Aynı cinsiyet kromozomunun ikinci bir kopyasının koruyucu olduğu fikri, kadınların aynı cinsiyet kromozomlarından ikisine sahip olduğu memelilerde erkeklerin daha kısa ömürlü olma eğiliminde olduğu gözlemiyle destekleniyor. Kuşlarda, erkekler ortalama olarak daha uzun yaşar ve iki Z kromozomuna sahipken, dişilerde bir Z ve bir W kromozomu bulunur.

(Müzelerdeki Memeli Fosillerinin Çoğu Neden Erkek?)

Yapılan çalışmada araştırmacılar, cinsiyet kromozomları ve yaşam süreleriyle ilgili mevcut tüm akademik literatürü analiz ettiler ve hayvanlar aleminde bir cinsiyetin diğerinden daha uzun yaşadığını gösteren bir model olup olmadığını belirlemeye çalıştılar.

Araştırmacılar özellikle, heterogametik cinsiyetlerdeki (XX -dişi- cinsiyet kromozomları yerine XY -erkek- cinsiyet kromozomları içerenler) Y kromozomunun, bir kişiyi X kromozomu üzerinde ifade edilen zararlı genlerden daha az koruyabildiğini gösteren ‘savunmasız X hipotezini’ test etmek istediler.

Hipotez, Y kromozomu X kromozomundan daha küçük olduğu ve bazı durumlarda hiç olmadığından, daha sonra bireyi sağlık tehditlerine maruz bırakabilecek zararlı mutasyonlar taşıyan bir X kromozomunu ‘gizleyemeyeceğini’ öneriyor.

Bunun aksine, sağlıklı bir X kromozomunun, bu zararlı genlerin açığa çıkmamasını sağlamak için zararlı genlere sahip başka bir X için çalışabildiği bir çift homogametik kromozomda (XX) böyle bir sorun yoktur. Bu durum, organizmanın yaşam süresini en üst düzeye çıkarır.

Makalenin ilk yazarı Zoe Xirocostas, çok çeşitli hayvan türlerinde mevcut olan yaşam verilerini inceledikten sonra, savunmasız X hipotezinin biriktiğini gördüklerini söylüyor.

(Erkek Mamutlar Doğal Tuzaklara Daha Çok Düşüyordu)

Bilim insanları hayvan taksonomisinde ilk kez bu hipotezi test etti. Daha önce sadece birkaç hayvan grubunda test edilmişti.

Zoe Xirocostas, “Sadece primatlarda, diğer memelilerde ve kuşlarda değil, aynı zamanda sürüngenler, balık, amfibiler, eklembacaklılar, hamamböcekleri, çekirgeler, böcekler, kelebekler ve güvelerde de yaşam verilerine baktık.” diyor.

“Ve bu türlerin çoğunda, heterogametik cinsiyetin homogametik cinsiyetten daha erken ölme eğiliminde olduğunu ve ortalama yüzde 17,6 daha erken olduğunu bulduk.”

Araştırmacılar, uzun ömür farkındaki kapsamın diğer faktörleri yansıtabileceğini söylüyorlar. Zoe Xirocostas, “Bir eş bulmak için uzaklara gitmek, bir bölge belirlemek ve cinsiyetinizin diğer üyeleri ile rekabet etmek kadınlarda sık görülmüyor” diyor.

Ancak, yaşam sürelerinin neden farklı olduğu konusunda başka olasılıklar da var.

Xirocostas, “Çalışmamız savunmasız X’in yaşam süresini etkileyebilecek altta yatan bir genetik faktör olduğunu, ancak birçok dış faktörün uzun ömürlülüğü yırtıcılık, riskli davranışlar, bölge belirlemek ve kaliteli beslenmeye erişim gibi farklı şekillerde etkileyebileceğini öneriyor.” diyor.

Phys. The Guardian. 4 Mart 2020.

Makale: Xirocostas, Z. A., Everingham, S. E., & Moles, A. T. (2020). The sex with the reduced sex chromosome dies earlier: a comparison across the tree of life. Biology Letters, 16(3), 20190867.