Neandertallerin Kan Grubu Yok Oluşlarını Açıklayabilir

Afrika’dan ayrılan insan popülasyonları hızla evrimleşirken, Neandertallerin aynı kalması, Neandertallerin yok oluşunu açıklayabilir.

Modern insanların Afrika’dan çıktığında, kırmızı kan hücrelerinde gerçekleşen hızlı bir evrim hayatta kalmalarına yardımcı olmuş olabilir. Ancak bu durum, Neandertallerin zamanla yok olmasına da yol açmış olabilir.

Araştırmacılar, 120.000 ila 20.000 yıl önce yaşamış insanlara ait genomları incelediklerinde, Neandertallerin yeni doğanlar için ölümcül olabilecek nadir bir kan grubuna sahip olduğunu keşfettiler. Çalışmanın bulguları Scientific Reports dergisinde yayımlandı.

İnsanların kan grupları, kırmızı kan hücrelerinin yüzeyinde bulunan proteinler ve şekerler — yani antijenler — ile tanımlanır. Çoğu insan, A, B, AB ve 0 gruplarına dayanan ABO kan grubu sistemiyle aşinadır. Ayrıca Rh faktörü de kan grubuna “pozitif” veya “negatif” işaretlerini ekler. Bu nedenle, günümüzde bir kişinin sekiz olası kan grubu ve Rh faktörü kombinasyonundan hangisine sahip olduğunu bilmek başarılı bir kan nakli için anahtardır.

(İlgili: Neandertaller Güçlerini Çan Biçimli Göğüs Kafesine Borçlu Olabilir)

Ancak kırmızı kan hücreleri, bunlardan çok daha karmaşıktır; modern insanlarda yüzeyde yüzlerce farklı antijen ve hücre içinde çeşitli farklılıklar bulunur. Fransa’daki Aix-Marseille Üniversitesi’nden araştırmacılar, bu farklılıkların nesiller boyunca aktarıldığını göz önüne alarak Neandertallerin, Denisovalıların ve insanların evrimsel tarihini daha iyi anlamak için antik genomları incelediler.

Çalışmanın baş yazarı Stéphane Mazières, “Neandertallerin, modern insanlarda çok nadir bulunan bir Rh kan grubuna sahip olduğunu keşfettik” diyor. Bu Rh varyantı, Denisovalılar ve erken Homo sapienslerde bulunan varyantlarla uyumlu değildi. Mazières, “Bir Neandertal kadının Homo sapiens veya Denisovalı bir erkekle çiftleşmesi durumunda, yeni doğanlarda hemolitik hastalık riski oldukça yüksekti” diyor. Bu durum, sarılık, şiddetli anemi, beyin hasarı ve ölüme yol açabiliyordu.

“Bu, Neandertal popülasyonunun yok oluşuna katkıda bulunmuş olabilir” diye ekliyor Mazières.

Uzmanlar, çoğu modern insanın neden hücrelerinin yüzeyinde Rh proteini taşıdığını ya da neden bazılarının bu proteinden yoksun olduğunu tam olarak bilmiyor. Ancak, Rh-negatif bir kişinin Rh-pozitif bir fetüs taşıması durumunda bir sorun ortaya çıkabilir. Bu senaryoda, Rh uyumsuzluğu olarak adlandırılan durumda, hamile kişinin bağışıklık sistemi antikorlar üreterek fetüsün kırmızı kan hücrelerine saldırabilir, bu da yenidoğanda hemolitik hastalığa yol açabilir.

Günümüzde Rh uyumsuzluğunun tedavisi, prenatal olarak bir immünoglobulin (laboratuvar yapımı bir antikor) uygulanmasını içeriyor ve bu, hamile kişinin fetüsün kanına karşı antikor üretmesini engelliyor. Ancak 100.000 yıl önce, bu tür bir kırmızı kan hücresi uyumsuzluğu tedavi edilemezdi.

Mazières ve meslektaşları, bugün birçok insanda bulunan Rh gen varyantlarının erken Homo sapiens atalarından geldiğini ve Afrika’dan ayrıldıktan hemen sonra, muhtemelen Pers Platosu’nda yaşarken evrimleştiklerini buldu. Neandertaller ise, birbirleriyle uyumlu olan ancak varlıklarının son 80.000 yılı boyunca büyük ölçüde değişmeden kalan Rh varyantlarına sahipti.

Neandertallerin genel izolasyonu, kırmızı kan hücrelerinin neden yıllar içinde çok fazla evrimleşmediğini açıklayabilir. Ancak erken insanların kırmızı kan hücrelerinin neden bu kadar hızlı ve çeşitli bir şekilde değiştiği konusunda hâlâ soru işaretleri var — bu süreç en az 15.000 yıl boyunca gerçekleşmiş.

“İlk aklıma gelen şey demografik bir genişlemeydi” diyor Mazières. “Daha sonra, Avrasya’nın yeni çevre koşullarının, bunların nesiller boyunca korunmasına yardımcı olmuş olabileceğini düşündüm.”

Mazières, bu kırmızı kan hücresi varyasyonlarına yönelik araştırmanın, arkeolojik ve genetik çalışmalarla uyumlu olduğunu belirtiyor. Bu araştırmalar, 70.000 ile 45.000 yıl önce Pers Platosu’nda yeni genetik soylar ve yeni taş alet endüstrilerinin ortaya çıktığını gösteriyor. Aynı zaman diliminde Neandertaller ve Denisovalılardaki kırmızı kan hücresi çeşitliliğinin eksikliği ise, akraba evliliklerini ve nüfusun azalmasını işaret ediyor. Bu durum, nihayetinde bu grupların yok olmasına yol açmış olabilir.

Live Science. 23 Ocak 2025.

Makale: Mazières, S., Condemi, S., El Nemer, W. et al. (2025). Rapid change in red cell blood group systems after the main Out of Africa of Homo sapiens. Sci Rep 15, 1597.