Neandertaller Ateşi Kontrol Edemediği İçin mi Yok Oldu?

Yeni bir analiz, Neandertallerin, ateşi modern insan kadar iyi kullanamadığı ve kontrol edemediği için yok olduğunu öne sürüyor.

Pişirmek için ateş kullanmak,  insan gruplarının aynı miktarda yiyecekten daha çok kalori almasına yardımcı olur. Zaman içinde, anatomik olarak modern insan nüfusu bu pişirme avantajı sayesinde artarken, Neandertal nüfusu yavaş yavaş tükenmiş olmalı.

Amerikan Arkeoloji Derneği’nin geçen haftaki toplantısında sonuçları açıklayan Boston Üniversitesi’nden Anna Godfield, “Ateş kullanımı insan nüfusu için önemli bir avantaj sağlamış ve Neandertallerin yokoluşu ya da modern insan nüfusuna katılmasında önemli bir faktör olmuş olmalı” diyor.

Milli Doğa Tarihi Müzesi, Washington, ABD. Fotoğraf: Flickr/Ricardo Giaviti, CC BY-NC-SA

Neandertallerin Yok Olma Gizemi

Neandertallerin neslinin neden 40,000 yıl önce Avrupa’nın çoğunda tükendiği insan tarihinin çözülemeyen muammalarından biri. Godfield, Homo sapiens’in 45,000 yıl önce Avrupa kıtasına gelmesinden önce, Neandertallerin yüzbinlerce yıldır kıtada yaşadığını söylüyor. Sonra oldukça kısa bir süre içinde, Neandertaller tamamen yok oldu.

Godfield, insanların kıtaya gelmesinin, Neandertallerin yok oluşuyla bir ilgisi olduğunu belirtiyor. Fakat yok olmalarının kesin nedeni hararetli tartışmalara konu olmaya devam ediyor. Bazı uzmanlar, Neandertallerin küçük grupları ve modern insana oranla yerel kalan ticaret ağları nedeniyle kaynaklara ulaşmakta oldukça zorlanmaya başladığını ileri sürüyor. Başka uzmanlar ise modern insanların Neandertalleri avlayıp yediğini bile ileri sürdü.

Godfield “Neandertallerin yok olması çok komplike bir olay, ve fikirbirliğine varılan çok az nokta var” diyor. Godfield ve Sheffield Üniversitesi’nden matematiksel biyoloji uzmanı Ross Booton, ateş kullanımının Neandertallerin yok olmasıyla bir alakası olup olmadığını merak etti.

Neandertaller ve modern insan arasındaki bir büyük fark, modern insanın ateş kullanımında uzmanlık göstermesi. Ateş sadece ısı sağlamıyor, insanların yiyecekleri pişirmesini de sağlıyor.

resim: Tyler B. Tretsven

Paleolitikte Ateş Kullanımının Yararı

Yiyecekleri pişirmek bakterileri öldürerek yemeği daha güvenli hale getiriyor. Ateş ayrıca proteinlerin doğasını değiştirerek, vücudun aynı miktarda yiyecekten daha fazla kalori almasını sağlıyor. Bunun yanında Neandertaller modern insana oranla daha fazla vücut kütlesine sahip olduğu için, hayatta kalmak için de daha fazla kaloriye ihtiyaç duyuyordu.

Yani bu zaman diliminde Batı Avrupa’nın besin açısından kıt ve soğuk topraklarında, modern insanın daha düşük olan besin ihtiyacı ona bir avantaj sağlamış olabilir, diyor Godfield.

Neandertallerin Ateş Kullanımı

Bazı fosiller Neandertallerin ateş kullandığını gösterse de, ateşi sıklıkla ve devamlı kullanmamış olabilirler. Örneğin Güney Fransa’daki Roc de Marsal ve Pech de l’Aze mağaralarında onbinlerce yıllık Neandertal yerleşimi olsa da, ateş yaratılmasına dair neredeyse hiçbir kanıta rastlanmadı. Mağaralarda kazı yapan Denis Sandgathe, ateş kanıtı neredeyse hiç olmasa da, onbinlerce taş alet ve hayvan kemiği bulnduğunu belirtiyor. Sandgathe, LiveScience’a açıklamasında “Neandertaller her nasılsa, ateş olmadan yaşamlarını sürdürmüş” dedi.

Modern İnsan ve Neandertalin Kaynak Rekabeti

Ateş kullanımının Neandertaller üzerindeki etkisini anlamak isteyen araştırmacılar, matematiksel modeller kullandı. Geliştirilen bilgisayar simülasyonu, modern insan popülasyonu ateşi Neandertaller’den daha çok kullanırken, ve iki grup ateşi eşit derecede kullanırken, grupların nüfusunda nasıl farklılıklar olduğunu hesapladı. Araştırmacılar ayrıca yukarıdaki iki senaryoda, iki grubun da yediği bir hayvan olan ren geyiklerinin nüfusunu da inceledi.

Sonuçlar, modern insanlar Neandertallere göre ateşi daha çok kullandıkça, modern insan nüfusunun da daha fazla arttığını ortaya koydu. Bu da Neandertal toplumunun yararlanabileceği ren geyiği nüfusunu azaltıyordu. Zaman içinde modern insan toplumu, kaynaklar için girilen rekabette Neandertallere üstün geldi. Bu da Neandertallerin nihai sonuna neden oldu.

Fakat Neandertaller hakkında hala birçok bilinmeyen olduğu için, yok olmalarına dair kesin sonuçlara varmak oldukça zor, diyor Sandgathe. “Örneğin, Neandertallerin hayatta kalmak için ne kadar kaloriye ihtiyacı olduğu hesapları çok kabataslak. Ayrıca biliminsanları Neandertallerin ne yediği konusunda hala fikirbirliğine varmadı. Neandertallerin bitki de mi yediği yoksa aşırı etçil mi olduğu bilgisi, ateşin onlar için ne kadar önemli olacağını etkiler.”

LiveScience