Neandertaller 80.000 Yıl Önce Ok Atmış Olabilir

Bugüne kadar yayla atılan oklar gibi fırlatmalı silahların üretme becerisinin yalnızca Homo sapiens’e özgü olduğu düşünülüyordu.

Ancak türümüzün bölgeye gelişinden çok daha eskiye tarihlenen bir dizi ok ucunun şaşırtıcı keşfi, bu düşünceyi değiştirebilir. Özbekistan’daki Obi-Rakhmat kaya sığınağında bulunan bu küçük ve keskin uçlar, yaklaşık 80.000 yıl önce — bölgede Neandertallerin baskın insan türü olduğu dönemde — üretilmişti.

Yeni bir çalışmanın yazarlarına göre, bu ok uçlarının yaşı “rahatsız edici” bir durum yaratıyor; zira Neandertal alanlarında bulunan taş silahlar genellikle büyük boyutlu oluyor ve biçim olarak et işleme veya bitki toplama gibi amaçlarla kullanılan diğer aletlere benziyordu. Ancak Obi-Rakhmat’taki taş eser topluluğunu incelerken araştırmacılar, binlerce yıl sonra modern insanlar tarafından kullanılan bazı ok uçlarıyla birebir aynı olan “üçgen mikro uçlar” keşfetti.

Çalışma yazarları, “Av silahı tasarımının temel ilkelerine göre bu mikro uçlar, ok benzeri saplar dışında herhangi bir şeye takılamayacak kadar dar” diye yazıyor. Araştırmacılar, bu minik taş uçların küçük ve kırılgan görünebileceğini, ancak “şiddetli darbelere dayanacak şekilde değil; avın derisini yırtıp sapın içeri girmesine yol açacak şekilde tasarlandıklarını” açıklıyor.

Küçük ve keskin uçlar bu amaç için idealdi ve Üst Paleolitik’te Homo sapiens’in silah cephaneliğinin temel unsurlarından biri hâline gelmişti. Üst Paleolitik, türümüzün Avrasya’ya yayılarak Neandertallerin yerini almaya başladığı dönemde başladı. Bu silahların bilinen en eski kullanımı, yaklaşık 54.000 yıl önce modern insanların Batı Avrupa’ya ilk dalgasının geldiği ve avlarını fırlatmalı uçlarla avladığı Fransa’daki Mandrin Mağarası’na ait.

Araştırmacılara göre, Mandrin’den gelen mikro uçlar, “Obi-Rakhmat’ta bulunanlarla tamamen aynı”. Bu durum, bu taş alet geleneğinin kökenleri ve onu icat eden insan türü hakkında kritik sorular doğuruyor.

Konuyu daha da karmaşık hâle getiren şey, ok uçlarının bulunduğu tortu tabakasında hiçbir insan kalıntısının bulunmamış olması. Ancak Obi-Rakhmat’ın yer aldığı İran Platosu’nun, Afrika’dan 70.000–60.000 yıl önce göç eden arkaik Homo sapiens grupları tarafından iskan edildiği biliniyor.

Obi-Rakhmat’ta, 70.000 yıllık bir tortu tabakasında bulunan bir kafatası parçası ve birkaç diş, Homo sapiens’e özgü bazı morfolojik özellikler de taşıyan Neandertal benzeri bir çocuğa ait olarak tanımlanmıştı. Bu durum, iki türün burada karşılaşıp çiftleştiğini ve dolayısıyla kültürel ve teknolojik fikir ve uygulamaları da paylaşmış olabileceklerini düşündürüyor.

Ancak söz konusu mikro uçlar, bu etkileşimden yaklaşık 10.000 yıl öncesine ait. Bu nedenle araştırmacılar, bu ok uçlarının kökeninin hâlâ bir sır olduğunu belirtiyor.

Silahları kimin yaptığına dair spekülasyon yapmak yerine, araştırmacılar bu şaşırtıcı keşfin, insan topluluklarının Avrasya’ya yayılımının mevcut anlatının öne sürdüğünden muhtemelen çok daha karmaşık bir süreç olduğunu gösterdiği sonucuna varıyor.

IFL Science. 14 Ağustos 2025.

Makale: Plisson, H. et al. 2025. Arrow heads at Obi-Rakhmat (Uzbekistan) 80 ka ago? PLoS One.