Moğolistan’da At Bakımının 3.000 Yıllık Kanıtı Bulundu

Moğolistan’da göçebe Deer Stone-Khirigsuur kültürü tarafından gömülmüş atlarda, 3.000 yıllık veterinerlik kanıtları tespit edildi.

Atlar, Moğolistan’daki Bayankhongor’da bir geyik taşının yakınında takılıyor. C: William Taylor

Gevşetici gazlar keşfedilmeden 2.000 yılı aşkın bir süre önce, bir atın ters çıkan dişini çektiğinizi düşünün. Kulağa Herkül’ün yapabileceği bir iş gibi gelebilir, ancak Moğolistan’daki antik insanlar bu işi nasıl yapacaklarını çözmüştü ve bu keşif, diş alanında bilinen en eski veterinerlik uygulaması olarak kayıtlara geçti.

Araştırmacılar, MÖ 1200 ila MÖ 700 yılları arasına tarihlenen 85 atın kalıntısını incelerken bu ilgi çekici keşfi yaptı. Bu atlar, Moğolistan’daki göçebe Deer Stone-Khirigsuur kültürü tarafından mezarlara gömülmüşlerdi.

(Moğolistan’ın Göçebe At Kültürünün Kökeni 3200 Yıl Öncesine Dayanıyor)

Araştırmacılar, bir atın dişlerinden birinin garip bir açıdan çıktığını ve yaklaşık MÖ 1150 yıllarında muhtemelen bir taşla kesilmiş olduğunu keşfetti ve bu da onu dünyanın en eski at dişçiliğinin kanıtı haline getirdi.

Moğolistan Bayankhongor’da bir Deer Stone bölgesinde küçük bir taş tümülüsün içine gömülü kısmi bir at iskeleti. C: William Taylor

Ayrıca, MÖ 750 ve sonrasındaki dişleri inceleyen araştırmacılar, bu kültür insanlarının, bir atın ilk yaşında çıkan, körelmiş (işlevsiz) küçük azı dişi olan ve kurt dişi adı verilen bir dişi çekiyor olduğuna dair kanıtlar buldular. Kurt dişi genellikle atın üçüncü doğum gününden önce düşer, ama eğer düşmezse, bu dişin varlığı metal bir gem giyen atlar için acı verici olabilir.

Araştırmanın baş yazarı William Taylor, “Belki de Deer Stone-Khirigsuur kültürü insanlarının (MÖ 1300’den MÖ 700’e kadar), atların kurt dişlerini çekmeye başlaması, metal gemlerin kullanılmaya başlamasıyla ilişkilidir. Her ne kadar bulgular birbirine paralel olsa da bunu kesin olarak söylemek zor.” diyor.

(Binicilik Avrasya’nın Etnik Profilini Değiştirdi)

Metal gemlerin kullanımından önce Deer Stone-Khirigsuur kültürü muhtemelen deriden, ipten, kemikten ya da tahtadan yapılmış organik gemler kullanıyordu. Bu gemler, atın gidilmek istenen tarafa sürülmesini sağlıyordu. Atların hala kurt dişleri varken bile, bu organik gemlerin atların ağızlarına zarar verdiğini gösteren hiçbir kanıt yok.

Bir Moğol çobanı, bir atın “kurt dişi” olarak da bilinen ilk azıdişini çıkarmak için tornavida kullanıyor. C: Dimitri Staszewski; Taylor et al. 2018. Origins of Equine Dentistry. PNAS.

Moğolistan’da yaklaşık MÖ 800’lerde metal gem ilk ortaya çıktığı zaman, Deer Stone-Khirigsuur kültürünün halkı muhtemelen yeni gemlerin avantajlarını gördü. Örneğin, metal gemler binicilere atları daha hassas bir şekilde kontrol etmelerine izin verdi, bu da insanların, savaş ve uzun mesafe yolculukları için atları kullanmalarına yardımcı olmuş olabilir.

Ancak metal gemler, kurt dişleri olan atların ağızlarına zarar veriyor olmalıydı ve bu acı dolu yaralar, muhtemelen atlarda sağlık ve davranış sorunlarına yol açıyordu. Yani, atların ağzından kurt dişlerinin çekilmesi ve aynı zamanlarda metal gemlerin kullanılmaya başlanması tesadüf olmayabilir.

(Moğolistan’da 1300 Yıllık Türki Anıtsal Mezar Keşfedildi)

“Kurt dişlerinin sökülmeye başlaması ile metal gemlerin kullanılmaya başlamasının aynı zamanlara denk gelmesi gerçekten şok edici. Bu sadece pasif bir geleneksel tedavi değil, günün ihtiyaçlarına cevap veren aktif bir eylem.” diyor.

Bir at kafatası ve bir tören mavisi dua eşarbı, Moğolistan’da bir geyik taşı tabanına konmuş. C: William Taylor

Taylor, keşfin Moğol arkeologlarıyla işbirliği içinde yapıldığını ve bazılarının kırsal kesimde çoban olarak büyüdüğüne dikkat çekiyor. “Bu meslektaşlar, bugün bile bölgedeki atların kurt dişlerinin sökülmesini içeren “hayvan sağlığı bakımının zengin geleneği” hakkında değerli bilgiler verdiler.”

Deer Stone-Khirigsuur kültürü artık yaşamıyor ancak bulunan sayısız mezar, arkeologların bu insanlar hakkında bilgiler öğrenmelerine yardımcı oluyor. Bu mezarlara geyiklerin çizimleri ile süslenmiş uzun taşlar eşlik ediyor. Geçtiğimiz 10 ila 20 yıl boyunca, arkeologlar bu mezarların etrafında, yüzlerce hatta binlerce gömülü at olduğunu öğrendi.

Araştırmanın yazarlarından Nicole Boivin, “Birçok yönden, MÖ ilk bin yıl boyunca atların ve atlı insanların hareketleri, Avrasya’nın kültürel ve biyolojik ortamını yeniden şekillendirdi.” diyor.

Boivin, “Yeni çalışma, veteriner diş hekimliğinin, Doğu ile Batı arasındaki insanların, fikirlerin ve organizmaların yayılmasını teşvik etmede yardımcı olan önemli bir faktör olabileceğini gösteriyor.”

Live Science. 2 Temmuz 2018.

Makale: Taylor, W. T. T., Bayarsaikhan, J., Tuvshinjargal, T., Bender, S., Tromp, M., Clark, J., … & Fitzhugh, W. (2018). Origins of equine dentistry. Proceedings of the National Academy of Sciences, 201721189.