Mısır’da Canopus Kararnamesi’nin Eksiksiz Kopyası Keşfedildi

Doğu Nil Deltası’nda, Ptolemaios dönemine ait ünlü Canopus Kararnamesi’nin yeni ve eksiksiz bir kopyası keşfedildi.

Mısır Yüksek Eski Eserler Konseyi’ne bağlı bir Mısır ekibi, MÖ 238 yılına tarihlenen, Canopus Kararnamesi’nin eksiksiz ve daha önce bilinmeyen bir kopyasını ortaya çıkardı. Keşif, Mısır’ın El-Huseyniye kentindeki Tell El-Fara’in arkeolojik alanında yapıldı.

Kral III. Ptolemaios Euergetes tarafından yayımlanan bu kararname, Ptolemaios döneminin en önemli kraliyet fermanlarından biri ve kralı, eşi II. Berenike’yi ve kızlarını onurlandırmak amacıyla hazırlanmıştı.

Canopus Kararnamesi ilk kez, antik Canopus kentinde (günümüzde İskenderiye yakınlarındaki Abu Qir) toplanan başrahiplerin büyük bir kurultayında ilan edildi. Bu kararname yalnızca kraliyet ailesini kutsamakla kalmadı, aynı zamanda Mısır genelinde dini reformları ve kraliyet bağışlarını da düzenledi.

Kararnamenin kopyalarının ülke çapındaki büyük tapınaklara dağıtılması ve sergilenmesi emredildi. Ancak son 150 yılı aşkın süredir tamamen yeni ve eksiksiz bir kopya keşfedilmemişti.

(İlgili: Bu 2.200 Yıllık Stelde, ‘Artık Yılın’ Bilinen İlk Kaydı Geçiyor)

Yeni bulunan stel, kumtaşından yapılmış, yuvarlatılmış bir tepeye ve etkileyici ölçülere sahip: yüksekliği 127,5 cm, genişliği 83 cm, kalınlığı yaklaşık 48 cm. Stelin üst kısmında, her biri Mısır’ın iki tacından (Yukarı Mısır’ın beyaz tacı ve Aşağı Mısır’ın kırmızı tacı) birini taşıyan iki uraeus (kraliyet kobrası) ile çevrelenmiş kanatlı bir güneş diski yer alıyor. Ortasında “Di Ankh” (Yaşam veren) yazısı bulunuyor. Bu sembolik tasarımın hemen altında, kararname yalnızca hiyerogliflerle yazılmış 30 satırlık bir metin halinde işlenmiş durumda.

Bu özellik özellikle dikkat çekici, çünkü daha önceki versiyonlar üç dilli —hiyeroglif, demotik ve Yunanca— olarak yazılmıştı. Bu yeni keşfedilen kopyanın yalnızca hiyerogliflerden oluşması, eski Mısır dilbilimi, dini yaşamı ve Ptolemaios döneminin siyasi bağlamı hakkında araştırmacılara yeni bakış açıları sunabilir.

Mısır Yüksek Eski Eserler Konseyi Genel Sekreteri Dr. Muhammed İsmail Halid, bunu, bilinen sınırlı sayıdaki Canopus Kararnamesi kopyalarına değerli bir katkı olarak nitelendiriyor. Daha önce yalnızca altı kopya bulunmuştu ve bazıları eksikti. Kom El-Hisn, San El-Hagar ve Tell Basta gibi alanlarda parçalar veya kısmi versiyonlar ortaya çıkarılmıştı. Buna karşın, Tell El-Fara’in’deki yeni bulunan stel tamamen sağlam görünüyor ve iyi korunmuş durumda.

Kararnamenin içeriği tarihsel açıdan oldukça zengin. Tapınaklara yapılan kraliyet bağışlarını, Nil’in yetersiz taştığı yıllarda uygulanan vergi muafiyetlerini ve artık yıl sisteminin (dört yılda bir fazladan bir gün eklenmesi) kurulmasını ayrıntılı şekilde açıklıyor. Ayrıca kral III. Ptolemaios ve Kraliçe Berenike’nin “İyiliksever Tanrılar” olarak tanrılaştırılmasını, onların onuruna yeni bir rahiplik unvanının ihdas edilmesini, Sirius (Sopdet) yıldızının doğuşunu kutlayan yeni bir dini festivalin başlatılmasını ve diğer dini yenilikleri de içeriyor.

Mısır Turizm ve Eski Eserler Bakanı Sherif Fathy, bu keşfi “Mısır’ın kadim mirasının yeniden keşfi sürecine büyük bir katkı” olarak nitelendiriyor. “Mısır arkeoloji ekiplerinin başarıları, olağanüstü uygarlığımız hakkında yeni bilgiler sunmaya devam ediyor. Bu keşif, hâlâ dünyayı şaşırtmaya devam eden bölgenin arkeolojik değerini bir kez daha vurguluyor” diyor.

Mısır Yüksek Eski Eserler Konseyi Eski Eserler Sektörü Başkanı Muhammed Abdel-Badie, stelin işçiliğinin orta kalite olduğunu ancak yazıtların son derece açık ve okunabilir durumda bulunduğunu ve bu durumun bilim insanları için paha biçilmez bir kaynak sunduğunu belirtiyor.

Aşağı Mısır Merkez Dairesi Müdürü Dr. Hisham Hussein ise metnin Ptolemaios yönetimi altında olağanüstü bir idari ve dini organizasyonu yansıttığını, Mısır geleneği ile Hellenistik yeniliklerin bir sentezini sunduğunu ifade ediyor.

Antik dönemde Imet olarak bilinen Tell El-Fara’in, özellikle Orta Krallık döneminde ve daha sonra Ptolemaios döneminde Nil Deltası’nda önemli bir kentsel merkezdi. Önceki kazılarda burada anıtsal tapınaklar ve lüks konutlar ortaya çıkarılmış, Aşağı Mısır’ın koruyucu tanrıçası yılan tanrıça Wadjet’e adanmış bir tapınak bulunmuştu.

Bu son keşif yalnızca Ptolemaios dönemi kraliyet fermanları külliyatını zenginleştirmekle kalmıyor, aynı zamanda kraliyet ideolojisinin, dini politikaların ve dilsel ifadelerin, Mısır tarihinin en kozmopolit ve karmaşık dönemlerinden birinde nasıl evrildiğini anlamamıza da katkıda bulunuyor.

Egypt Daily News. 11 Eylül 2025.