Mini Buzul Çağı Roma’ya Son Ölümcül Darbeyi Vurmuş

İzlanda’nın batı kıyısında bulunan Grönland kökenli kayalar, Geç Roma İmparatorluğu’nun çöküşünü ani bir iklim değişikliğine bağlayabilir.

Yeni bir çalışmaya göre, 6. yüzyılda yaşanan bir “mini” buzul çağı, Batı Roma İmparatorluğu’nun nihai parçalanmasına yol açan “bardağı taşıran damla” olabilir.

MS 536 ile 547 yılları arasında, üç ayrı volkanik patlama, 200 ila 300 yıl boyunca Güneş’i engellemeye yetecek kadar kül yayarak Dünya yüzeyinin sıcaklığını birkaç derece düşürdü. Şimdi, İzlanda’da bu mini buzul çağına dair yeni kanıtlar bulundu.

Grönland’dan İzlanda’nın batı kıyısına kadar buzdağları tarafından taşınan kayaları inceleyen bir araştırma ekibi, bu mini buzul çağının şiddetine dair daha fazla kanıt ortaya çıkardı. Bulgular, Geology dergisinde yayımlandı ve uzun süren bu soğumanın, Batı Roma İmparatorluğu’nun nihai çöküşünde kilit bir faktör olabileceğini öne sürüyor — fakat tüm tarihçiler bu konuda hemfikir değil.

(İlgili: Çökmüş Antik Uygarlıklar, İklim Uyarılarına İşaret Ediyor)

Batı Roma İmparatorluğu’nun kesin olarak ne zaman çöktüğü hâlâ tartışmalı. Kimileri bunu MS 410’da Vizigotların Roma’yı yağmalamasıyla ilişkilendirirken, diğerleri MS 476’da imparator Romulus Augustulus’un tahttan indirilmesini esas alıyor. Ancak araştırmanın yazarlarına göre, bu mini buzul çağının getirdiği soğuk iklim, çöküşün ardından hâlâ istikrarsız olan bölgede durumu daha da kötüleştirerek o dönemdeki kitlesel göçleri körüklemiş olabilir.

Araştırmanın başyazarı ve Kanada’daki Queen’s Üniversitesi’nde tektonokimya doçenti olan Christopher Spencer, “Önemli çevresel ve iklimsel değişimler, özellikle mahsul kıtlığı ve kıtlıklara karşı savunmasız bölgelerde göçleri etkilemiş olabilir. Bu stres faktörlerinin birleşimi, zaten mevcut olan toplumsal baskıları artırarak imparatorluğun nihai dağılmasına katkıda bulunmuş olabilir” diyor.

Ekonomik kriz, devlet yolsuzluğu, salgın hastalık, iç savaş, istilalar… Roma İmparatorluğu’nun çöküşünün nedenleri oldukça karmaşık ve iç içe geçmiş durumda. Nitekim, tarihçi Alexander Demandt, 1984 yılında bu konuya mizahi bir yaklaşım getirerek çöküşün arkasındaki 210 farklı nedeni listelemişti.

Ancak bu çözümsüz tartışma, bilim insanlarının yeni öneriler ortaya koymasına engel olmadı. 2016’da Nature Geoscience dergisinde yayımlanan bir makale, ağaç halkalarından elde edilen verilerle, Roma’nın çöküşünde iklim değişiminin kilit bir rol oynadığını öne sürdü. Bu değişim, volkanik faaliyetlerin neden olduğu “Geç Antik Küçük Buzul Çağı” olarak tanımlanıyor.

Bu teori, tarihsel kaynaklarla da örtüşüyor gibi görünüyor. Bizanslı tarihçi Keisaryalı Prokopius, MS 536 yılında “büyük bir dehşetin habercisi” olarak yorumladığı Güneşsiz bir gökyüzünden söz ediyor. Bu durumdan önce ise sıra dışı soğuklar ve mahsul kıtlıklarına dair şikayetler bildirilmiş; “ne savaş, ne veba, ne de insanları ölüme sürükleyen başka bir şey eksikti” diye yazmıştı.

Bu iklim değişikliği dünya genelinde hissedilmişti ve Çin’deki Kuzey Wei Hanedanlığı’nın çöküşü, Meksika’daki Teotihuacan’ın gerilemesi ve Doğu Roma İmparatorluğu’ndaki Justinianus Vebası gibi olaylarla ilişkilendirilmişti.

İzlanda Kayaları

Yeni çalışmanın o çalkantılı yıllarla bağlantısı, bilim insanlarının uydu görüntülerinde İzlanda’nın batı kıyısında, çevresindeki bazalt kayalıklara kıyasla alışılmadık derecede beyaz renkte görünen yükselmiş bir plaj terasını fark etmesiyle dolaylı olarak başladı.

Ekip, plajı yürüyerek incelediğinde, MS 500 ile 700 yılları arasına tarihlenen bir katmanda alışılmadık granit kayalar buldu. Kayalardan bir örnek kırılarak içindeki zirkon kristalleri kimyasal analizden geçirildi ve kayaların yaklaşık 285 kilometre ötedeki Grönland’dan geldiği tespit edildi.

Spencer, “Grönland’dan İzlanda’ya kaya parçalarının hareketi, öncelikle buzullardan gelen döküntülerle yüklü buzdağlarının akıntılarla okyanus boyunca taşındığı bir süreç olan buz sürüklenmesinden kaynaklanıyor” diyor.

Araştırmacılara göre, bu plaj katmanı oluşurken Grönland’dan İzlanda’ya çok sayıda buzdağının sürüklendiği düşünülürse, bu durum Geç Antik Küçük Buzul Çağı’na dair önemli bir kanıt olabilir — üstelik bu soğuma Batı Roma İmparatorluğu’nun zayıflamasını etkileyecek kadar şiddetli olmuş olabilir.

Spencer, “Geç Antik Küçük Buzul Çağı sırasında Grönland’daki buzullar genişlerken, büyük miktarda moloz buz tabakalarına karıştı. Grönland Buz Tabakası’ndan kopan buzdağları, Doğu Grönland ve Doğu İzlanda akıntılarıyla taşınarak, eridiklerinde bu kaya parçalarını İzlanda kıyılarına bıraktı” diyor.

Ancak araştırmacılar, bu mini buzul çağının Batı Roma İmparatorluğu zaten çözülme sürecindeyken gerçekleştiğini vurguluyor. Bu olay, imparatorluğun büyük ölçüde çöktüğü dönemden sonra meydana geldi — son Batı Roma İmparatoru Romulus Augustulus, bu soğuma döneminden 60 yıl önce tahttan indirilmişti; Roma ise Gotlar ve Vandallar tarafından çok önceden yağmalanmış ve ordusu Hadrianopolis’te yenilmişti.

Bununla birlikte, Iowa Üniversitesi’nde tarih doçenti olan Shane Bobrycki’ye göre, bu mini buzul çağının Roma’nın daha önce olduğu gibi toparlanmasını engellemiş olması mümkün.

Bobrycki, “Roma, 3. yüzyılda varoluşsal bir krizle karşı karşıya kalmış ama 4. yüzyılda bundan geri dönmeyi başarmıştı. Bu nedenle, Geç Antik Küçük Buzul Çağı’nın (ve belki de vebanın) belirleyici rolü, Justinianus’un geri dönüşünü etkisiz hâle getirmekte yatıyor olabilir” diyor.

Bobrycki, değişen iklimin Batı Avrupa’da Roma dönemi ile erken Orta Çağ arasındaki geçişleri şekillendirmede “önemli bir rol” oynadığına inandığını, ancak bu ilişkinin nedensellik açısından hâlâ net olmadığını söylüyor. Ayrıca o dönemdeki göçlerin — tıpkı günümüzde olduğu gibi — her zaman çok faktörlü olduğunu ve karmaşık itici ve çekici sebeplerle şekillendiğini belirtiyor.

Yine de, bu mini buzul çağının Batı Roma İmparatorluğu üzerindeki etkilerini anlamak, insan kaynaklı iklim değişikliğinin küreselleşmiş dünyamızı nasıl etkileyebileceğine dair önemli ipuçları sunabilir. Araştırmanın başyazarı Spencer, “Bu tür olayların geçmişte nasıl geliştiğini anlamak kritik önemde” diyor.

Bobrycki ise şöyle ekliyor: “İklim değişikliğinin etkisi — ki bu gerçekten insan zihninin kavramakta zorlandığı, son derece karmaşık bir olgular bütünü — büyük ve öngörülemez olma potansiyeline sahip. Geç Antik Küçük Buzul Çağı’nın hikâyesi, iklim değişikliğinin tarihi yeniden şekillendirme gücünü asla küçümsemememiz gerektiğini bize hatırlatıyor.”

Live Science. 25 Nisan 2025.

Makale: Spencer, C. J., Gernon, T. M., & Mitchell, R. N. (2025). Greenlandic debris in Iceland likely tied to Bond event 1 ice rafting in the Dark Ages. Geology.