Miletos Antik Kenti’ni Tanıyalım

Antik dünyanın en ünlü ve önemli şehirlerinden biri olan Miletos (Miletus, Milet), Türkiye’nin batı kıyısında, Aydın’a bağlı Didim ilçesi yakınında bulunuyor. Kültürel, felsefi ve bilimsel katkılarıyla tanınan kent, tarihi boyunca birçok medeniyete ev sahipliği yaptı. 

İonya’nın en eski kentlerinden biri olan ve Ege Denizi’ne dökülen Büyük Menderes Nehri’nin yakınında konumlanmış olan Miletos Antik Kenti, kuruluşunda bir liman kenti olmakla beraber, Büyük Menderes nehrinin getirdiği alüvyonlarla liman doldurulduğu için zamanla denizden uzaklaşarak bugünkü konumunda iç kesimlere doğru çekilmiş.

Kentin tarihçesi

Kentteki en eski yerleşim izleri Geç Kalkolitik Dönem’e, yaklaşık 4. binyıla ait. Yerleşim hakkındaki ilk yazılı arkeolojik kaynaklar ise Geç Tunç Dönemi’ne ait ve Hitit kaynaklı. Hititler, çoktandır Miken egemenliği altında olan bu alanı Milawanda olarak adlandırmışlardı ve Hititlerin kenti ikinci kez ele geçirmesinden kısa bir süre sonra yıkılmıştı.

Antik kaynaklara göre MÖ 11. yüzyılda İonyalı kolonistler tarafından kurulan Miletos, Arkaik dönemde İonya’nın (Ege kıyısındaki Yunan kolonileri) en önemli şehirlerinden biri haline geldi. Milet’in ticari ve kültürel yönden yaşadığı bu altın çağ, MÖ 494 yılındaki Lade Savaşı’nın ardından kentin Perslerin eline geçmesi ile son buluyor. MÖ 334’te Büyük İskender’in ele geçirdiği kent, MÖ 2. yüzyılda Roma İmparatorluğu’nun bir parçası oldu ve bu dönemde de önemli bir ticaret merkezi konumunu sürdürdü.

MS 6. yüzyıldan itibaren bir başpiskoposluk merkezi haline gelen Miletos, Menteşe Beyliği döneminde önemli bir ticaret merkeziydi. Bu dönemde kentin bağlantıları Venedik’e kadar ulaşmıştı. 15. yüzyıldan itibaren ise kent ve çevresi Osmanlı İmparatorluğu’na dahil olmuştu.

Mimari ve arkeolojik kalıntılar

Kentte günümüze ulaşan yapılar arasında 15.000 kişilik tiyatro, MS 1. yüzyılda inşa edilmiş Roma hamamları, ana dini merkez olan Delphinion, Kuzey Agora, MS 1. yüzyıla ait Ionik Stoa, Capito hamamları, Gymnasium, MS 2. yüzyılda inşa edilen Bouleterion, 164×196 m boyutlarındaki Güney Agora, MS 2. yüzyılda yapılan Faustina Hamamı yer alıyor. Bugün tiyatronun üçüncü katı yerinde, Bizans ve Osmanlılar zamanında kullanılmış bir kalenin kalıntıları yükseliyor. 

Kültürel ve bilimsel katkılar

Miletos, felsefe, matematik ve astronomi gibi bilim dallarında önemli isimlerin doğduğu bir şehir olarak tanınıyor. Batı felsefesinin kurucularından Thales, Thales’in öğrencisi ve halefi Anaksimandros ve Anaximenes gibi ünlü filozoflar, coğrafyacı Hekataios, ilk kent plancısı Hippodamos ve Ayasofya’nın mimarı İsidoros Miletoslu. Kent, antik dünyada şehir planlamasının öncülerinden.

Miletos, antik dönemin en önemli kültürel merkezlerinden biriydi ve tarihsel değeriyle günümüzde de önemini koruyor. 1873 yılından itibaren arkeolojik araştırmalara konu olan kentteki kazılar 2018 yılından bu yana Hamburg Üniversitesi’nin bir eğitim kazısı olarak uluslararası ortaklarla iş birliği içerisinde yürütülüyor. Projeler şu anda, Hamburg Üniversitesi, Paris École normale supérieure ve İstanbul Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi iş birlikleri ile devam ettiriliyor.