Meksika’daki 3.000 Yıllık Maya Yerleşimi Kozmosu Tasvir Ediyor

Meksika’da yaklaşık 3.000 yıllık bir Maya yerleşiminin, kilometrelerce uzanan bir kozmogram biçiminde inşa edildiği anlaşıldı.

Araştırmacılar, 3.000 yıllık bir Maya yerleşiminin aslında “evrenin düzenini” tasvir eden devasa, şehir büyüklüğünde bir harita olduğunu söylüyor. Günümüzde güneydoğu Meksika’da bulunan kalıntı, yeni bir araştırmaya göre, bir kozmogramdı; yani bölgedeki kadim insanların evreni nasıl gördüklerinin bir temsiliydi.

Aguada Fénix olarak bilinen yerleşim, araştırmacıların da belirttiği gibi, “Maya bölgesindeki en eski ve en büyük anıtsal mimari yapı” ve Mezoamerika’daki birçok antik kentten daha büyük. Araştırmacılar, inşası büyük bir çaba gerektirse de, kültürel öneminin insanları burayı inşa etmeye teşvik etmiş olabileceğini ve bu nedenle inşaatçıların muhtemelen zorla çalıştırılmadığını öne sürüyor.

(İlgili: Maya Takvimi, Tutulmaları Doğru Bilme Yöntemine Sahipti)

Aslında Aguada Fénix’in inşası, tıpkı Stonehenge’de olduğu gibi, eski insanlar için kutlanan bir toplumsal etkinlik olabilir.

Yazarlar, Science Advances dergisinde yayımlanan yeni çalışmada, “Büyük ölçekli inşa etkinlikleri ve kolektif ritüeller, ziyafetleri, farklı gruplar arasında mal değişimini ve eş bulma fırsatlarını da içermiş olabilir; bu da insanların bir araya gelmesi için ek teşvikler sağlamış olmalı” diyor.

Aguada Fénix MÖ 1.050 yılına tarihleniyor; bu da Maya yazı sisteminin icadından öncesine denk geliyor; dolayısıyla alanla ilgili yazılı kayıt yok. Yaklaşık MÖ 700’de ise terk edildi. Bilim insanları alanı 2020 ile 2024 arasında inceledi. Sadece kazılar yapmakla kalmadılar; aynı zamanda bir uçaktan lazer darbeleri gönderilip yansıyan ışığın ölçülmesiyle arazi görüntüsü oluşturan LİDAR (ışık algılama ve mesafe ölçme) tekniğini de kullandılar.

Analizleri, kozmogramın kanallar, geçitler (yol setleri) ve bir bentten oluşan bir yapı sistemiyle inşa edildiğini gösterdi. Bu yapılar birbirini keserek bir dizi haç biçimli şekiller oluşturuyor. 9’a 7,5 kilometre ölçülerindeki kozmogramın büyüklüğü, “daha sonraki Tikal ve Teotihuacan dâhil Mezoamerika kentlerinin” boyutlarıyla karşılaştırılabilir, hatta onlardan daha da büyük.

Yapının merkezinde, arkeologların “E grubu” dediği bir dizi küçük bina ve platform yer alıyor. Burada, törensel anlam taşıdığı düşünülen nesneler içeren gömüler bulundu: bir timsahı, bir kuşu ve muhtemelen doğum yapan bir kadını betimleyen yeşiltaş süsler; seramik kaplar ve pigmentler.

Küçük bir göl, kanallara su sağlıyor olsa da arkeologlar, kozmogramın büyüklüğü ile gölün küçüklüğü nedeniyle bu kanalların uzun süre suyla dolu kalamayacağını belirtiyor. Ayrıca tarımsal sulamaya dair bir işaret de yok; bu da kanalların mahsul yetiştirmek için kullanılmadığını düşündürüyor.

Ekip, kozmogramın MÖ 700’de alan terk edildiğinde nihai olarak tamamlanmamış durumda olduğunu ve bazı kanalların hiçbir zaman bitirilmediğini söylüyor

Araştırmacılar, Aguada Fénix’te — Guatemala’daki Tikal ve Honduras’taki Copán gibi daha geç dönem Maya alanlarında görülen katı toplumsal hiyerarşinin aksine — bir sosyal hiyerarşi işareti bulmadıklarını da belirtiyor. Aguada Fénix’in inşası için 1.000’den fazla kişiye ihtiyaç duyulmuş olabileceği tahmin ediliyor.

Yazarlar, “uzman becerilere ve astronomik gözlemler ile takvim hesapları konusunda bilgiye sahip ‘önder figürlerin’” bu büyük kozmogramı tasarlamış olabileceklerini söylüyor.

Anlamını kavramak

Bu döneme ait yazılı kayıtlar bulunmadığından kozmogramın tam anlamını kavramak zor; ancak çalışmanın başyazarı, Maya konusunda uzman Arizona Üniversitesi arkeoloji profesörü Takeshi Inomata, tasarımda Güneş’in hareketinin yansıtıldığını belirtiyor.

İnomata, alanı kullanan insanların “muhtemelen evrenin kuzey–güney ve doğu–batı eksenlerine göre düzenlendiğini düşündüklerini” söylüyor. “Doğu–batı ekseni, güneşin hareketiyle bağlantılıydı ve muhtemelen zamanın geçişiyle de ilişkiliydi”.

İnomata, “Ayrıca inşaatçılar, Aguada Fénix’i, daha sonra Maya ve Aztekler için en önemli ritüel takvim döngüsü hâline gelen 260 günlük döngüyle ilişkilendirilen belirli bir gün doğumu yönüne hizaladılar” diye ekliyor. “Dolayısıyla muhtemelen mekânın ve zamanın düzenlerinin birbirine bağlı olduğunu düşünüyorlardı.”

Live Science. 5 Kasım 2025.

Makale: Takeshi Inomata et al. (2025). Landscape-wide cosmogram built by the early community of Aguada Fénix in southeastern Mesoamerica. Sci. Adv. 11.