Maya Sunağındaki El Pozisyonlarının Derin Bir Anlamı Olabilir

Maya dünyasının en ünlü taş eserlerinden biri olan Altar Q’nun, Maya Uzun Sayım Takvimi’ndeki önemli tarihleri temsil ediyor olabilir.

Yeni bir çalışmaya göre, Maya uygarlığı yaklaşık 1.300 yıl önce bir sunakta “işaret dili” kullandı ve bu işaretler, Uzun Sayım Takvimi’ndeki kritik tarihleri gösteriyor olabilir.

“Bu, bildiğim kadarıyla, üzerinde açıkça tanımlanmış el işaretlerinin yer aldığı en eski metin” diyor çalışmanın yazarı, Denver Metropolitan State University’den dil antropoloğu Rich Sandoval. “Diğer araştırmacılar ve ben bu el işaretlerinin kurallarının işaret diline dayandığına oldukça eminiz.”

Ancak, Sandoval’ın yorumuna katılmayan ve bu iddiayı “inandırıcı değil” olarak nitelendiren uzmanlar da var.

Mart 2024’te Transactions of the Philological Society dergisinde yayımlanan çalışmada Sandoval, Copán’daki geç 8. yüzyıldan kalma dikdörtgen taş sunak Altar Q’yu analiz etti. Altar Q’nun dört tarafına oyulmuş kabartmalar toplamda 16 Copán hükümdarını, her birinin belirli el pozisyonlarıyla birlikte, ayrıca hiyerogliflerle gösteriyor.

(İlgili: Maya Çocuklarına da Yeşim Diş Kakmaları Yapılmış)

Altar Q, 1800’lerin ortalarından beri araştırmacılar tarafından inceleniyor. Sandoval ise onu çalışmasında “Antik Mezoamerika’nın en çok hikâye anlatan eserlerinden biri” olarak tanımlıyor ve hükümdarların ellerine bakarak bu Klasik dönem (MS 250-900) taş eserinden daha fazlasını öğrenebileceğimizi söylüyor. Ona göre, Maya sanatının büyük kısmında hükümdarlar özel el pozisyonlarıyla betimlenmiş.

“Maya hiyerogliflerinin olduğu hemen her yerde, genellikle ortada en az bir figür ve bazen birden fazla figür, oldukça kendine özgü el şekilleriyle gösterilir” diyor Sandoval. “Bu el şekillerini çok özel anlamları olan el işaretleri olarak çözdüm.”

Sandoval’ın yorumuna göre, Klasik dönem boyunca güney Meksika ve Orta Amerika’da gelişen Maya uygarlığının yazı sistemi iki farklı yazı biçimi kullanıyordu.

“Birçok araştırmacı daha önce Maya yazı sisteminin yalnızca hiyerogliflerden oluştuğunu düşünüyordu” diyor Sandoval. “Benim araştırmam ise iki yazı biçimi olduğunu, yani sistemin düşündüğümüzden çok daha karmaşık olduğunu gösteriyor.”

Maya Yazı Sistemi

Bilinen Maya yazı sistemi, kelimeleri ve heceleri temsil eden 1.000’den fazla hiyerogliften oluşuyor ve bunların çoğu hâlâ tam olarak çözümlenmiş değil. Altar Q hem hiyeroglifler hem de el işaretleri içerdiğinden Sandoval, bunu adeta bir “Rosetta Taşı” gibi kullandı. Ancak Sandoval’a göre bu el işaretleri hiyerogliflerin birebir çevirisi değil, farklı türde bilgi iletiyor.

Çalışmaya göre Altar Q’nun doğu, batı, güney ve kuzey yüzlerindeki el işaretleri sırasıyla 9.0.2.0.0 (27 Kasım 437), 9.19.10.0.0 (30 Nisan 820), 9.16.13.12.0 (21 Ekim 764) ve 9.17.5.0.15 (7 Ocak 776) tarihlerini temsil ediyor. Bu tarihlerin mantıklı olabilmesi için Uzun Sayım Takvimi’nin nasıl işlediğini bilmek önemli.

Uzun Sayım Takvimi tarihleri beş “blok”tan oluşur: b’ak’tun, k’atun, tun, uinal ve k’in. Örneğin 9.19.10.0.0 tarihi, dokuz b’ak’tun, 19 k’atun, 10 tun, sıfır uinal ve sıfır k’in anlamına gelir. Bir k’in bir gündür; bir uinal 20 k’in eder; bir tun 18 uinaldir; bir k’atun 20 tundur; bir b’ak’tun ise 20 k’atun yani 144.000 gündür. Maya inancına göre 13 b’ak’tun (13.0.0.0.0) bir yaratılış döngüsünü tamamlar. 21 Aralık 2012, MÖ 13 Ağustos 3114’te başlayan bu döngünün sonuna denk gelir.

Altar Q’nun hiyerogliflerinin, 64 günlük bir ritüeli anlattığı ve Uzun Sayım Takvimi’nin kullanıldığını ima ettiği biliniyordu. Bu ritüelin başlangıç tarihi, takvimde en az iki sıfırla biten bir dönemin sonuna denk geliyor. Uzmanlar ayrıca Copán hanedanlığının dokuzuncu b’ak’tun’un başında başladığını ve sonunda sona erdiğini de daha önce belirtmişti.

Sandoval ise tuhaf bir noktaya dikkat çekiyor: Altar Q’nun hiyerogliflerinde hiçbir yerde doğrudan Uzun Sayım Takvimi tarihleri yer almıyor. Bu, bir kraliyet Maya metni için oldukça alışılmadık bir durum.

El işaretlerinin kendisine gelince, antropolog 16 hükümdarın her birinin serbest eline odaklandı. (Çoğu diğer elinde bir nesne tutuyordu.) Bu 16 el işaretini hiyerogliflerle karşılaştırarak iki önemli özellik fark etti: İki farklı el işaretinin bilinen sıfır hiyeroglif varyantlarına benzediğini ve dağılım düzenlerinin, Uzun Sayım takviminin dönem bitiş tarihindeki sıfırların dağılımına benzer olduğunu.

Bu nedenle Sandoval, bu iki el işaretinin sıfırları temsil ettiğini ve 16 el işaretinin dokuzuncu b’ak’tun’a düşen dört Uzun Sayım tarihi oluşturduğunu varsaydı. Çalışmada şöyle yazıyor: “Buna göre her paneldeki el işaretleri, soldan sağa okunarak, bir Uzun Sayım tarihinin K’atun, Tun, Winal [uinal için alternatif yazım] ve K’in değerlerini kodluyor.”

B’ak’tun değerine gelince, Sandoval bunun her panelin üst kenarı ve dört hükümdarın kafaları ile temsil edildiğini, bunun da ters çevrilmiş bir hiyeroglif dokuz gibi görünen bir çubuk-nokta kombinasyonu oluşturduğunu öne sürüyor. Çalışmaya göre hem 9 sayısı hem de bu ters görünüm, ölüm ve Maya yeraltı dünyasıyla ilişkilendiriliyor.

Tüm parçaları birleştirmek

Bu noktada Sandoval, daha kısa zaman döngüleriyle ilgilenen farklı bir Maya takvim sistemi olan Calendar Round (Takvim Çemberi) içinde yazılmış tarihleri içeren hiyerogliflere geri döndü. Burada şaşırtıcı şekilde 16 sayısının baskın olduğunu fark etti. Örneğin, ilk ve son hükümdarların tahta çıkış ve ölüm tarihlerinin katsayıları toplamda 16 ediyor.

“Bu eserdeki en önemli sayı 16” diye açıklıyor Sandoval. Takvim tarihlerine dair başka ipuçları da vardı: yakınlardaki anıtsal metinlerle olan yönsel bağlantılar ve her tarihin yeraltı dünyasıyla ilişkilendirilmiş olması gerektiği varsayımı.

Sonuç olarak, her uzun takvim tarihini önemli bir olay veya durumla ilişkilendirdi. Doğu paneli ilk hükümdarın ölüm tarihini; batı paneli son hükümdarın ölüm tarihini; güney paneli 16. hükümdarın koruyucu tanrısıyla ilişkilendirilen tarihi ve kuzey paneli de Altar Q’nun 64 günlük ritüelinin başlangıcından 16 gün sonrasını gösteriyor.

“Buradaki ilk çözümlememe bu kadar güvenmemin ve hakemler için ikna edici olmasının nedeni, birbirinden bağımsız birden fazla kanıt hattına sahip olmam, ancak hepsinin aynı sonucu desteklemesi” diyor Sandoval. “Tek başlarına zayıf görünebilirler, ama bir araya geldiklerinde çok güçlü bir destek oluşturuyorlar. Bu gözlemler, birbirlerine bağlı olmadıkları için adeta doğrulama işlevi görüyor.”

İnanılmaz Bulgu

Maya yazı sistemi son derece karmaşık; metin ve sanat tasarımını iki yazı biçimini entegre edecek şekilde kullanıyor. Sandoval, bunun “dünyada benzersiz bir sistem” olduğunu söylüyor. Daha önce, bugün Wyoming, Colorado, Nebraska ve Kansas bölgelerinde yaşayan Arapaho halkının işaret dili ve konuşmayı nasıl birleştirdiği üzerine çalışmıştı.

Ancak herkes Sandoval’ın vardığı sonuçlara katılmıyor. Çalışmaya dâhil olmayan ve Maya epigrafisi konusunda uzmanlaşmış Alabama Üniversitesi’nden antropolojik arkeolog Alexandre Tokovinine, “Bu oldukça inanılmaz görünüyor” diyor. “Görsel ve yazılı veriler, yazarın hipotezine uyacak şekilde manipüle edilmiş gibi duruyor.”

Yine de Sandoval, bu kısmi çözümlemenin gelecekte yapılacak çözümleme çalışmalarına temel oluşturacağını öne sürüyor.

Live Science. 17 Eylül 2025.

Makale: Sandoval, R. A. (2025). The Ancient Maya Script of Hand Forms Embedded in Figural Art: A Decipherment of Numerals Signed by the Rulers of Altar Q 1. Transactions of the Philological Society.