Mardin’deki Tapınak Göbeklitepe ile Çağdaş ve Benzer

Mardin’de ortaya çıkartılan 11.300 yıllık dikilitaşlı özel yapı, Göbeklitepe ile çağdaş ve büyük benzerlikler taşıyor.

Mardin’nin Dargeçit ilçesinde, Ilısu Barajı yakınlarında Nevala Maherk Çayı bölgesindeki Boncuklu Tarla ören yerinde devam eden kazılarda inanç ve kültür havzası bulundu.

Araştırmacılara göre ortaya çıkan özel yapının dört dikilitaşı var ve yaklaşık 11.300 yıllık olduğu düşünülüyor. Dikilitaşlardan biri kırık ancak diğer üçü günümüze kadar korunabilmiş.

(Şanlıurfa’da Yeni Bir Göbeklitepe: Harbetsuvan Tepesi)

Kazı çalışmalarında ortaya çıkan buluntuların dünya arkeolojik tarihi acısından çok önemli olduğunu söyleyen Mardin Müze Müdürü Sanat Tarihçisi Mehmet Deniz, kazı alanında yapılacak düzenlemelerle keşfedilen alanın önümüzdeki süreçte ziyarete açmayı hedeflediklerini söylüyor.

Göbeklitepe’dekilere ciddi benzerlikler

Kazı çalışmalarında milattan önce 12 binli yıllara ait buluntulara rastladıklarını anlatan Deniz,

“Göbeklitepe ile ciddi benzerlikler taşıyan özel bir yapının keşfedilmesi, dünya arkeolojik tarihi açısından çok önemli olduğu gibi, bizleri de çok heyecanlandırdı. 2012, 2017 ve 2019 yılında yapılan kazı çalışmaları, toplamda 35 yerde, yaklaşık 3.000 metrekarelik alanda gerçekleştirildi. Şu ana kadar yapılan kazılarda, MÖ 12.000 yıllarına ait buluntulara rastladık. Bunlardan en önemlisi Göbeklitepe’de rastlanan ‘T’ biçimli dikilitaşlara benzer, tapınak olarak kullanıldığı düşünülen yapı.” diyor.

T biçimli dikilitaşlar

Deniz, “Şanlıurfa çevresindeki yerleşimlerde rastlanılan bu yapıtlardan bu bölgede başka yerlerde olması da zaten normaldi. Biz bunun beklentisi içindeydik. Göbeklitepe’ye 40- 50 kilometre mesafelerde bulunan Karahan Tepe, Sefer Tepe, Nevali Çori ve Harbetsuvan gibi arkeolojik sit alanlarında ‘T’ biçimli dikilitaşların bulunduğu yapılar tespit edilmişti.”

(Karahan Tepe’de Dikilitaşlardan Oluşan 30 Özel Yapı Olabilir)

“Boncuklu Tarla yerleşim yeri Ilısu Barajı ve HES projesi kapsamında yapılan yüzey araştırmalarında ilk kez 2008 yılında tespit edilmiş ve Çanak Çömleksiz Neolitik Dönemi temsil eden bir yerleşim yeri olarak nitelendirilmişti. Göbeklitepe ile çağdaş dönemde yer alan Epi-Paleolitik olarak isimlendirilen Neolitik öncesi dönemden itibaren yerleşimlere uzun süre ev sahipliği yapan Boncuklu Tarla, kazıların sürmesiyle insanlık tarihinin önemli bir evresi olan tarım, evcilleştirme, yerleşik hayat ve inanç konuları hakkında önemli bilgiler verecek.”

Yuvarlak evlerin ortasında özel bir yapı

Kazıların bilimsel danışmanlığını yürüten Mardin Artuklu Üniversitesi Arkeoloji Bölümü Dr. öğretim üyesi Ergül Kodaş ise alanda yapılan kazı çalışmalarıyla yerleşim yerinde Geç Epipaleolitik Dönem’den Geç Çanak Çömleksiz Neolitik A, Çanak Çömleksiz Neolitik Çağ’ın ilk evrelerine kadar geçen süreci içeren 6 ayrı tabaka tespit edildiğini söylüyor.

Boncuklu Tarla’da T biçimli stellerin bulunduğu özel yapıya rastlanmasının, şaşırtıcı bir durum olduğunu belirten Kodaş, yuvarlak planlı evlerin yer aldığı yerleşim yerinin ortasında bulunan özel yapının, 80 metrekare büyüklüğünde ve dört adet T biçimli dikilitaşa sahip olduğunu söylüyor.

Dikilitaşlar aynı zamanda çatıyı taşıyordu

Geçmişte birçok medeniyete ev sahipliği yapan Mardin’in, Neolitik dönem açısından da önemli bir yere sahip olduğuna dikkat çeken Kodaş,

“Yerleşim yerinde yapılan kazılarda açığa çıkarılan mimari kalıntılar çoğunlukla Orta Çanak Çömleksiz Dönem’e MÖ 8.000’e tarihlenmekle birlikte, MÖ 10. binin ikinci yarısına tarihlenen kalıntılar ayrı bir önem teşkil etmekte. Bu bağlamda Boncuklu Tarla yerleşiminin doğu alanında 2017 yılında yapılan kazı çalışmalarında tespit edilen köşeleri yuvarlatılmış konutlar ve konutların merkezinde bulunan ve birçok yayında ‘Tapınak’ olarak ifade edilen özel bir yapı tespit edildi.”

“2019 kazı sezonunda ise söz konusu yapıların kazı çalışmaları tamamlanmış ve merkezde bulunan yapının özel bir yapı olduğu anlaşıldı. Bina içerisinde 4 adet taş dikme tespit edildi. Binanın kuzeydoğu yönünde iki ve güneybatı yönünde ise 3 adet niş tespit edildi. Yapılan kazılar esnasında binanın inşası için alanın yaklaşık 2 metre derinliğinde kazıldığı ve binanın bu çukur içerisine inşa edildiği görüldü. Duvarları yassı doğal taşlar ve çamur harç ile inşa edilen binanın merkezinde simetrik bir şekilde bulunan dikmelerin aynı zamanda çatıyı taşıyan kolon görevi gördüğü de anlaşılıyor.”

Ölüler evlerin altına gömülüyor

Boncuklu Tarla’da temelleri taşlarla örülmüş duvar ve sertleştirilmiş kil tabanları olan konutlar yer alıyor.

Belirli bir düzene göre inşa edilen yapılar ile taş ya da kemik alet ve silahlar, süs eşyaları ile ilk yerleşik köy örneklerini yansıtan Boncuklu Tarla Neolitik yerleşim yerinde ölüler ev tabanlarının altına, dizleri karın bölgesine çekilmiş biçimde gömülüyordu. Bunun yanı sıra mezarların içerisinde çok sayıda boncuktan oluşan takı ve yontma taş aletler yer alıyor.

Boncuklu Tarla yerleşim yerinde binlerce takı için üretilen boncuğun yanı sıra çok sayıda obsidyen ve çakmaktaşı dilgi, çekirdek ve yongalardan oluşan üretim artıkları, yontma taş aletlerin yerleşim yerinde üretildiğini gösteriyor. Bunlar arasında ok uçları, kesici aletler, delgiler ve mikrolitler bulunuyor.

DHA