Konstantinopolis Ne Zaman İstanbul Oldu?

Günlük konuşmada Konstantinopolis’in tam olarak ne zaman İstanbul olduğunu söylemek zor, ancak resmi değişim çok daha yakın zamanda oldu.

İstanbul olağanüstü bir yer. Şehir, Avrupa ile Orta Doğu’yu birbirine bağlayan tek yerleşim ve bu Türk metropolü, hem bir Asya hem de bir Avrupa şehri. Bu coğrafya, kentin bir zamanlar Konstantinopolis ismiyle Bizans İmparatorluğu olarak bilinen Doğu Roma İmparatorluğu’na neden başkentlik yaptığını ve daha sonra etkisi Afrika’ya ve Arap dünyasına uzanan Osmanlı sultanlarının güç merkezi haline neden geldiğini açıklamamıza yardımcı oluyor. 

Peki, Konstantinopolis’in adı tam olarak ne zaman İstanbul olarak değişti?

Yanıt şaşırtıcı bir şekilde, Osmanlı güçlerinin eski Roma şehrini ele geçirdikleri 1453 tarihi değil. Konstantinopolis’in çeşitli biçimleri, Türk fatihler tarafından şehrin kontrolünü ele geçirdikten çok sonraları dahi kullanılmaya devam etmişti. Almanya’daki Bamberg Üniversitesi, Türk Araştırmaları Kürsüsü’nden Christoph Herzog: “Osmanlıların binlerce resmî belgesinde diğer isimlerinin yanısıra İstanbul’a Konstantiniyye dedikleri bir hakikattir.” diyor.

(Bir Dönem İstanbul’un En Ateşli Yeri: Hipodrom)

Şehir, Konstantinopolis olarak anılmadan önce de zaten birçok isme sahipti. İlk olarak MÖ 657’de Yunanlar tarafından kurulduğunda Byzantion ismiyle, daha sonra ise Latinceleşerek Byzantium olarak anılmıştı. Aynı zamanda Nea Roma ve imparator Septimius Severus tarafından oğlu Caracalla’nın şerefine Augusta Antonina olarak da adlandırılmıştı. Bunlara ek olarak kısa formuyla “şehir” ya da “şehirlerin kraliçesi” anlamına gelen isimler de kullanılıyordu.

Hıristiyanlığa ihtida eden ilk imparator olmasıyla namı bilinen Roma İmparatoru Constantinus, 330 yılı dolaylarında kendi adını kentin adına koyarak şehri Constantinopolis olarak anmaya başlamıştı. Bu isim Osmanlılar ortaya çıkana kadar varlığını korudu. Osmanlılar, 15. yüzyılda kenti ele geçirdiklerinde Konstantinopolis’in adını resmi olarak değiştirmediler. Ancak fetih, Konstantinopolis’in ağırlık merkezini Avrupa’dan uzaklaştırarak Doğu’ya aktardıkça, bu durum kentin jeopolitiğinde sismik bir değişime işaret etti. 

Herzog: “Bence İstanbul’un stratejik ve sembolik önemi, Osmanlı İmparatorluğu’nun yeni başkenti yapılmasından da anlaşılacağı üzere, o zamanlar bile biliniyordu.” diyor. İmparatorluğun periferisindeki yerlerde yaşayan insanlar, Osmanlı emperyal azametinin bu yeni tahtını halk dilinde tanımlamak için Türkçe’de “şehre” anlamına gelen “İstanpolin” (Yunanca “Şehre” demek olan “eis ten polin – Εις την πόλιν” ifadesinden uyarlanmıştır) kelimesini kullanmaya başladılar. İstanpolin kelimesi giderek daha çok kullanılsa da kentin resmi adı Konstantinopolis olarak kaldı. Yüzyıllar geçtikçe, yerel dil yavaş yavaş değişti ve böylece İstanpolin sonunda İstanbul oldu.

Britannica’ya göre, Birinci Dünya Savaşı’ndaki yenilgisinin ardından, Osmanlı Hanedanı idaresi 1922’de kaldırıldı ve 1923’te Türkiye Cumhuriyeti doğdu. Kısa bir süre sonra 1930’da, Türk posta teşkilatı bazı düzenlemelerin yapılması gerektiğine karar verdi ve İstanbul’u şehrin resmi adı yapmayı seçti. Diğer kurumlar da posta teşkilatını izledi. Aynı yıl ABD Dışişleri Bakanlığı ve dünyadaki diğer hükümetler resmi iletişimlerinde İstanbul’u kullanmaya başladılar.

Dolayısıyla Konstantinopolis’in tam olarak ne zaman İstanbul olduğunu söylemek zor çünkü ismin resmi olarak kullanıldığı dönemde insanlar zaten İstanbul’u ve bu ismin çeşitli versiyonlarını yüzyıllardır kullanıyorlardı. Günlük konuşmada geçişin ne zaman gerçekleştiğine dair bir tarih vermek mümkün değil, çünkü dil çok yavaş gelişen bir olgu.

Herzog, İstanbul’un tarihsel önemi olan birçok isminin izlerinin bugün kentin kültürel yapısında canlı kaldığını aktarıyor. Son olarak Herzog, “Yüzyıllardır üç kıtaya yayılan bir imparatorluğun başkenti olarak, İstanbul’da yaşayan birçok insan grubu vardı.” diyor.

Live Science. 24 Ekim 2021.