Kayıp Renk Geri Döndü: 5.000 Yıllık Mısır Mavisi Yeniden Üretildi

Binlerce yıl önce oldukça popüler olan ama zaman içinde unutulan ‘Mısır mavisi’ pigmentinin tarifi, modern bilim sayesinde yeniden keşfedildi.

Bazen bir müzede gördüğünüz eski eserleri incelerken, bunların bir zamanlar yepyeni olduğunu gözden kaçırırız. Antik Yunan heykelleri bütündü ve gösterişli renklerle boyanmıştı; Pompeii canlı (ve çeşitli etkinliklerle dolu) bir metropoldü. Mısır’da, Gize Piramidi Güneş altında parıldıyor; duvar resimleri, takılar, sanat eserleri ve daha fazlası canlı bir maviyle dikkat çekiyordu.

Antik Roma betonu gibi, bu “Mısır mavisi”nin — dünyanın bilinen en eski sentetik pigmentinin, yaklaşık 5.000 yıl önceye kadar kullanılmış — bileşimi zamanla kısmen unutulmuştu. Ancak Washington State Üniversitesi, Smithsonian Enstitüsü ve Pittsburgh’daki Carnegie Doğa Tarihi Müzesi’nden araştırmacıların yürüttüğü yeni bir projeyle, artık elimizde bir tarif olabilir.

Daha doğrusu, 12 tarifimiz var — her biri, antik tonların nasıl elde edildiğini anlamak için bir öncekinden biraz farklı.

“Bu bulgular, Mısır mavisinin kullanımını ve kimyasal özelliklerini anlamaya yönelik önceki bilimsel, arkeolojik ve tarihsel çalışmaları zenginleştiriyor” diyor ekip, “ve antik zanaatkârların arzu edilen çok bileşenli sentetik pigmenti yaratmak için kontrol etmeleri gereken teknolojik değişkenleri daha net tanımlıyor.”

(İlgili: Nero’nun Sarayında İki Kiloluk ‘Mısır Mavisi’ Parçası Bulundu)

Mısır mavisinin tarifi yüzyıllar boyunca elimizin ucundaydı ama günümüzde bilinmiyor. Aslında içeriği çözmek mümkündü: esasen bir bakır kaynağı, kalsiyum karbonat, kuvars kumu ve bir alkali kombinasyonu. Ancak bu bileşenlerin oranları, nasıl karıştırıldıkları ve işlendikleri hep bir muammaydı.

Bu durum üzücü, çünkü bu antik renk tonunun son derece modern bazı kullanım alanları var: görünür ışığı emiyor ve buna karşılık neredeyse iki kat daha fazla yakın kızılötesi ışık yayıyor. Bu da onu enerji verimliliği açısından değerli kılıyor ve biyomedikal analiz, telekomünikasyon, güvenlik ve suç tespiti gibi çeşitli alanlarda kullanışlı hale getiriyor. Hatta yüksek sıcaklıklı süperiletkenler hayalinin gerçekleştirilmesinde bile potansiyel taşıyor.

Ama ekip bu pigmenti sırf bu yüzden yeniden üretmedi. “Başta bu sadece eğlenceli bir şey olarak başladı çünkü bizden müzede sergilenmek üzere bazı materyaller üretmemizi istediler” diyor makalenin başyazarı ve Washington State Üniversitesi Makine ve Malzeme Mühendisliği Okulu’nun yöneticisi John McCloy. “Ama bu malzemeye büyük bir ilgi var.”

Peki, kayıtlı tarihle yaşıt bir pigmenti tersine mühendislikle yeniden üretmeye nereden başlanır? Aşağı yukarı tahmin edebileceğiniz yerden: doğru malzemeleri bir tencereye koyar, pişirir ve ne elde ettiğinize bakarsınız.

Makale şöyle açıklıyor: “Laboratuvar ortamında Mısır mavisi pigmentleri sentezledik; bakır kaynağını (CuO, azurit ya da malakit) değiştirerek ve Na₂CO₃ akı maddesi ekleyerek ya da eklemeyerek. Sonra bu malzemeleri kimyasal bileşim, faz yapısı ve mikro yapı açısından kapsamlı şekilde analiz ettik.”

Karıştırma, ısıtma ve soğutma işlemleri — tümü antik sanatçılar için mümkün olan yöntemlerle — tamamlandıktan sonra ekip modern teknolojiyi devreye soktu. Yaratılan pigmentler, antik örneklerle karşılaştırıldı ve bu tür araştırmalarda daha önce hiç kullanılmamış tekniklerle analiz edildi. Ve buldukları şey biraz şaşırtıcıydı.

Görünüşe göre, Mısır mavisi aslında pek de “mavi” değildi. En azından bileşimi açısından: ekip, en “mavi” tonu elde etmek için mavi renkli bileşenlerin yalnızca yaklaşık yüzde 50’sinin yeterli olduğunu buldu. Geri kalan ise biraz size kalıyordu: “Geri kalan bileşimin ne olduğu hiç önemli değilmiş, bu bizim için gerçekten şaşırtıcıydı” diyor McCloy. “Her pigment taneciğinde bir sürü farklı şey var — hiçbir şekilde homojen değil.”

McCloy sözlerini şöyle sürdürüyor: “Umarız bu çalışma, bilimin insanlık geçmişine neler katabileceğini gösteren iyi bir örnek olur. Bu araştırma, modern bilimin antik Mısır objelerindeki gizli öyküleri nasıl ortaya çıkardığını vurgulamak için yapıldı.”

IFL Science. 4 Haziran 2025.

Makale: McCloy, J.S., Vicenzi, E.P., Lam, T. et al. (2025). Assessment of process variability and color in synthesized and ancient Egyptian blue pigments. npj Herit. Sci. 13, 202.