Karahantepe’de İlk Defa İnsan Yüzlü Dikilitaş Bulundu

12.000 yıl öncesinden bir yüz: Karahantepe’de ilk kez insan yüzü taşıyan T-dikilitaş ortaya çıktı. Peki bu ne anlama geliyor?

Şanlıurfa’da Neolitik Taş Tepeler yerleşimleri, insanlık tarihinin en erken anıtsal mimarisini anlamamızda yıllardır kilit rol oynuyor. Bu ağın önemli düğümlerinden biri olan Karahantepe’de yürütülen kazılarda, ilk kez insan yüzü betimli bir T-biçimli dikilitaş gün ışığına çıkarıldı.

Şimdiye kadar kolları ve elleri kabartma halinde işlenmiş örnekler üzerinden “insanı simgeliyor” diye yorumlanan T-dikilitaşlar, bu buluntu ile çok daha doğrudan bir anlatım kazanmış görünüyor.

(İlgili: Mendik Tepe’de Göbeklitepe’den Daha Eski Yerleşim İzleri)

Kazı alanından paylaşılan ilk değerlendirmeler, yüz betiminin belirgin kaş-kemeri, derin göz çukurları ve küt/önde duran bir burun ile tanımlandığını; üslup olarak da Karahantepe’de daha önce bulunan bütüncül insan heykelleriyle ilişkili olduğunu gösteriyor. Yaklaşık 12.000 yıl öncesine tarihlenen bu tasvir, T-dikilitaşların yalnızca “insan biçimli bir taşıyıcı” değil, yer yer insanın kendisini yüz hatlarıyla gösteren bir tür portre/ikon olarak da kurgulanmış olabileceğini düşündürüyor.

Neden Önemli?

Göbeklitepe ve çevresinde T-dikilitaşların yan yüzlerine işlenen kol–el kabartmaları uzun süredir “antropomorfik” yorumu destekliyordu. Karahantepe’deki bu yeni örnek, ilk kez T başlığının üzerinde bir yüz göstererek bu yorumu bir adım ileri taşıyor.

Yüzün tasvir ediliş biçimi, Karahantepe’nin ünlü insan heykelleriyle aynı estetik bağlam içinde. Bu durum, bölgede ortak bir görsel dilin dolaşımda olduğunu ve farklı nesneler üzerinde denendiğini düşündürüyor.

T-dikilitaşların mimarinin “çatısını taşıyan” elemanlar olmanın ötesinde ritüel aktörler olduğu fikri güçleniyor. Yüz betimi, topluluğun tanımlayıcı figürlerine (ata, koruyucu, mitsel karakter) atıf ya da “insanın kendini taşta ifade etmesi” olarak okunabilir.

Karahantepe ve Taş Tepeler

Taş Tepeler; Göbeklitepe, Karahantepe, Sefertepe, Sayburç ve çevredeki diğer yerleşimleri kapsayan geniş bir Neolitik ağ. Bölge, avcı-toplayıcı toplulukların yerleşik yaşama geçişi, anıtsal mimari kurma becerisi ve sembolik dünyasının zenginliği sayesinde, Yakın Doğu arkeolojisinde eşi benzeri olmayan bir laboratuvar işlevi görüyor.

Karahantepe’deki planlı alanlar, taş işçiliği, heykeller ve nişli/delikli mimari detaylar; bu toplumların soyut düşünme ve kolektif ritüel kapasitesine doğrudan işaret ediyor.

Yeni yüz tasviri, bu büyük anlatının tam merkezine oturuyor. T-dikilitaşların “insanlaştırılmış taşıyıcılar” olduğu görüşü, artık yalnızca beden detaylarıyla değil yüzün kendisi ile de desteklenmiş durumda.

Bu insan yüzünden ne öğrenebiliriz?

Her çarpıcı buluntu gibi bu dikilitaş da bilimsel temkinle okunmalı. Yüzün konumu, işlenme tekniği, ilişkili mimari/ikonografik unsurlar, bağlamındaki diğer küçük buluntular ve tabakalaşma verileri; tarihlemeyi, anlamlandırmayı ve tipolojik sınıflamayı netleştirecek.

Önümüzdeki dönemde yüzey temizliği, yüksek çözünürlüklü fotogrametri ve 3B tarama, yakın çevredeki in-situ unsurların ayrıntılı belgelenmesi, bölgedeki insan heykelleriyle morfolojik karşılaştırmalar, taş işçiliği ve alet izlerinin mikroskobik analizi gibi çalışmalar yapılacak. Bu çalışmalar, yüz betiminin üretim aşamalarını, olası renklendirme izlerini (varsa pigment kalıntıları) aydınlatabilir.

Karahantepe’nin yüzlü T-dikilitaşı, Neolitik dönemde “insan”ın taş üzerinde kimlikleştirildiği ilk örneklerden biri olmaya aday. Bu, bir bireyin mi yoksa bir tip karakterin (atalar, şaman/rahip, koruyucu varlık) mi yansımasıydı? Yüz, bakış ile birlikte düşünüldüğünde, mekânın ritmi ve izleyicinin konumuyla kurduğu ilişki bakımından da değerlendirilmeli: Hangi yapıya bakıyordu? Hangi eksen üzerinde duruyordu? Hangi diğer taş/niş/heykele cevap veriyordu?