Karahantepe’de 17 Metrelik Dev Yapı Ortaya Çıkarıldı

Şanlıurfa’daki Karahantepe’de, amfitiyatroyu veya odeon’u andıran 17 metre çapında devasa bir kamusal yapı ortaya çıkarıldı.

Kültür ve Turizm Bakanlığının yürüttüğü Geleceğe Miras Projesi kapsamında hız kazanan Karahantepe kazıları, yerleşik yaşamın başlangıcına ve sosyal örgütlenmeye dair çarpıcı veriler sunuyor.

Kazı Başkanı Prof. Dr. Necmi Karul’un aktardığına göre, Karahantepe’deki yerleşim MÖ 9.400’lerde başlayıp MÖ 8.000’li yıllara kadar sürdü. Ortaya çıkarılan ve ritüel amaçlı kullanıldığı düşünülen bu anıtsal yapı, fallusunu tutan 230 santimlik bir heykelin bulunduğu alanda yapılan kazılarda ana kaya zeminine kadar ulaşılarak tüm hatlarıyla belirlendi.

(İlgili: Karahantepe’de İlk Defa İnsan Yüzlü Dikilitaş Bulundu)

Yaklaşık 17 metre çapındaki bu dev yapının iç düzeni oldukça benzersiz. Yapının duvarlarının içine yerleştirilmiş insan başları ve zeminde oturur vaziyette bulunmuş insan heykelleri keşfedildi.

Yapının bir odak noktasının karşısında, adeta bir amfitiyatro ya da odeon gibi tasarlanmış, üç basamaklı çok geniş sekiler bulunuyor. Sekilerin büyüklüğü, genişliği ve katmanlı yapısı, burada gruplar halinde insanların oturmuş olabileceği ihtimalini güçlendiriyor. Prof. Karul, bu mimari tasarımı “yeni karşılaşılan bir mimari tasarım” olarak nitelendiriyor.

Bu ünik buluntular, tarihöncesi insanların bu dönemden itibaren insan heykellerine daha fazla yer verdiğini gösteriyor. Sürecin başlangıcında hayvan sembolizması ağırlıktayken, bu yapıdaki heykellerle birlikte giderek insan sembolizmasının arttığı anlaşılıyor.

Tapınak Değil, Topluluk Merkezi

Prof. Dr. Necmi Karul, ortaya çıkarılan bu yapıların işlevi hakkında önemli çıkarımlarda bulunduklarını belirtiyor. Karul, bu tür binaların eğer sadece tapınak olsalardı işlevlerine indirgenmiş olacaklarını düşündüğünü söylüyor.

Dolayısıyla bu yapının asıl işlevinin insanları bir araya getirme fonksiyonu olduğu söylenebilir. Bu tasarımın, daha sonraki dönemlerde amfitiyatro ve odeonlarda yaşamaya devam eden bir mimari anlayış olduğu vurgulanıyor.

Karul, yerleşik yaşamın başlamasıyla birlikte, bir arada yaşamanın gerekliliğini ve motivasyonunu sağlayacak mekanlara ihtiyaç duyulmasının, bu tür binaların inşa edilmesine neden olmuş olabileceğini düşünüyor.

Karul, kalıntıların restorasyonunun tamamlanması ve dikilitaşların ayağa kaldırılmasıyla alanın daha tanımlı bir hale geleceğini de sözlerine ekliyor.

Araştırmacılar Karahantepe’deki kazı alanında şimdiye kadar üç farklı yerleşim evresi tespit etti. İlk evrede yuvarlak planlı, ikinci evrede köşeleri yuvarlatılmış dörtgen, son evrede ise gerçek köşeli yapılar görülüyor. Her dönemde hem kamusal yapılar, hem de konutlar bulunuyor.

Karahantepe’nin “Mahalle” Örgütlenmesi: Oval Konutlar

Karahantepe kazıları, yerleşimin yalnızca anıtsal kamusal yapılardan ibaret olmadığını da gözler önüne seriyor. Geçtiğimiz aylarda, 12.000 yıl öncesine tarihlenen 30’dan fazla yarı gömülü oval konut ortaya çıkarıldı.

Bu konutlar, merkezdeki kamusal birimi çevreleyen, bitişik düzende planlanmış yapılarla birlikte “mahalli” bir örgütlenmeye işaret ediyor.

Gündelik yaşamın sürdürüldüğü bu konutlar, 3 metreden 6 metreye kadar değişen oval ve asimetrik çaplara sahip. Bu çeşitlilik, Neolitik mimaride esnek ve ihtiyaca göre şekillenen bir tasarım anlayışını gösteriyor. Konutların iç düzeninde, dikili taşlar, ocak izleri ve yassı taş döşemeler dikkat çekiyor.

Mekânların içinde depolama amaçlı bölmeler ve öğütme taşlarının konduğu sekiler tespit edildi. Bu alanlar sadece barınmaya değil, besin işlenmesine ve hammadde biriktirilmesine de ayrılmıştı.

Prof. Karul, hem anıtsal yapılarda hem de bu konutlarda ilginç bir terk ediliş pratiği gözlemlediklerini belirtiyor. Kullanım dışı kalan yapılar, içleri toprakla doldurularak kapatılmış; bu işlem sırasında içlerindeki bazı dikilitaşlar kırılmış veya devrilmiş halde bırakılmıştı. Kazı ekibi, bu taşları restore ederek veya özgün konumlarına yeniden yerleştirerek ayağa kaldırıyor.