Kafatası Kültü Uygulaması Sıcaklıklarla Birlikte Arttı

İlk örneği 11.000 yıl öncesinden bilinen kafatası sıvama uygulamaları, tarım toplumlarının gelişimi ile artmaya başladı.

Levant’ta insan kafataslarının çıkarılması ve şekillendirilmesi ilk kez yaklaşık 11.000 yıl önce Natufian döneminde ortaya çıktı ve Çanak Çömlek Öncesi Neolitik B (PPNB) döneminin sonuna kadar 500 ila 3.000 yıl daha devam etti.

Ürdün Üniversitesi’nden araştırmacı Aven Qatameen, “Kafatasını kille sıvama uygulaması, PPNB döneminde yaygındı; ilk sıvalı kafatası 1953 yılında Jericho’da arkeolog Kathleen Kenyon tarafından keşfedildi.” diyor.

“Ayrıca, bu uygulama daha sonra Levant’taki PPNB’ye kadar uzanan diğer arkeolojik alanlarda da keşfedildi: Jericho, Tell Ramad, Tell Aswad, Beisamoun, Nahal Hemer, Ain Ghazal ve Kefar Hahoresh. PPNB sırasında ise (MÖ 7.000-8.800), insan kafataslarına yapılan uygulamalar daha da çeşitlendi.”

(Göbekli Tepe’de Kafatası Kültüne Dair Yeni Kanıtlar Bulundu)

Qatameen’e göre, “Üzerinde işlem yapılan kafataslarının sayısı bölge içinde arttı ve Ain Ghazal’da olduğu gibi her büyüklükteki tarım köylerinde görülmeye başlandı.”

Ölmüş kişilerin gerçekçi yüz özelliklerini yeniden yaratmak için, çıkarılan kafataslarına çeşitli işlemler ve şekillendirmeler uygulanıyordu ve bu işlemler, kil, alçı, zift veya kireç kullanılarak, kafataslarının sıvanması veya boyanması şeklinde gerçekleştiriliyordu. Ayrıca bu işlemlerin yapılabilmesi için yumuşak dokunun kafatasından ayrılması ve kafatasının kuruması gerekiyordu.

Qatameen, eski insanların neden ölenlerin cesetlerinden kafataslarını çıkardıklarına dair teoriler olduğunu, “kafatası kültü” kavramının ilk olarak Kenyon tarafından tartışıldığını söylüyor.

“O zamandan beri, farklı üsluplarla yapılmış başka mezarlar keşfedildi ve Kenyon’un yorumları diğer araştırmacılar tarafından geniş çapta kabul edildi. Kafatasının çıkarılması uygulaması, muhtemelen atalara ibadet ile ilgili olan yerleşim yerlerinde bulunan bir grubun, liderleriyle ilişkili bir kült ritüeli olabilir.”

Kenyon, kafataslarının, öldürdükleri düşmanlara da ait olabileceğine inanıyordu.

Qatameen, bu kafataslarının neden çıkarıldığına dair yeni teorilerin arasında, görüntüler aracılığıyla bir sosyal belleğin yaratılması, geçmiş ve şimdiki topluluklarda bireysel ve grup kimliklerini ortaya koymak, toplum kimliğinin oluşturulması ve inanç sistemlerinin pekişmesi, özel mülklerin yaratılması ve arazi ve bölgelerin işaretlenmesi olduğunu söylüyor.

“Çanak Çömleksiz Neolitik dönem (PPNB), Ortadoğu’da doğal ortam değişimini etkileyen iklim iyileşmesi ile aynı döneme denk geliyor. İklim, Holosen dönemde ılımanlaştı ve Neolitik dönemin Tarım Devrimi ile başladığı kabul ediliyor. Bunlar, sosyo-demografik değişimlere, yerleşim yerlerinin nüfusunun büyümesine ve dağılımına, mimari gelişime ve mega sitelerin ortaya çıkmasına neden oldu. Bu dönem çok çalışma, yardım ve işbirliği gerektiriyordu.”

Qatameen, Güney ve orta Levant’ta Geç PPNB döneminde neden birçok bölgenin terk edildiğini değerlendirmenin de önemli olduğunu söylüyor. “Yerli nüfusta bir boşluk veya sorun olabilir.”

“PPNB sırasında meydana gelen popülasyon büyüklüğündeki dalgalanmalar ve aşırı sömürüye atfedilen popülasyon dağılımı da çevreye veya önceki nesillerin etkisine bağlı olabilir. Bu durum, bozkırlara doğru yapılan nüfus hareketi için itici güç sağlamış olabilir.”

The Jordan Times. Saeb Rawashdeh. 23 Mart 2019.