Kadın Çömlekçiler 5.000 Yıl Önce Baltık Çevresini Dolaştı

Araştırmacılar, yaklaşık 5.000 yıl önceden kalma İp Baskılı Seramik kültürü kaplarının kökeni ve taşındığı bölgeleri saptadı.

Finlandiya’da çıkarılan Corded Ware tarzı toprak kap. C: Elisabeth Holmqvist-Sipilä

Corded Ware Kültürü (İp Baskılı Seramik Kültürü) dönemi boyunca, Finlandiya, Estonya ve İsveç’ten yetenekli kadın zanaatkarlar, Finlandiya Körfezi’nin doğusunda şık ve yenilikçi çömlek yapımını öğrendi. Baltık ülkeleri aynı zamanda çanak-çömlek ticareti için güçlü bir ağa da sahipti.

Geç Neolitik Çağ’ın Corded Ware Kültürü boyunca Baltık bölgesinde seyahat edenler, pişmiş toprak kaplar mı yoksa onları yapan zanaatkarlar mıydı? Finlandiya’da bulunan arkeolojik kalıntılar ithal mi edilmişti, yoksa yeni yapım tekniklerinde ustalaşmış zanaatkarlar tarafından Finlandiya toprağından mı yapılmıştı? Bunlar, Nordik ülkelerinde yapılan en geniş kapsamlı ve özgün arkeolojik seramik çalışmasında araştırmacıların cevaplamaya çalıştığı sorular.

Araştırmacılar, çömleklerin yapıldığı alanları belirleyerek Kuzey ülkelerindeki Corded Ware Kültürü (MÖ 2.900-2.300) temsilcilerinin ve çömleklerin geldiği güzergahı haritalandırdı. Corded Ware kapları erken dönem Taş Devri çömleklerinden çok farklıydı. Yeni bir yapım tekniği ve biçimi temsil ediyorlardı. Ayrıca, bir yenilik olarak kırılmış seramik-veya çömlek- parçalarının toprakla karıştırılmasıyla yapılıyorlardı.

Bir Corded Ware kabının mikroskobik resminde görülen, kırılmış ve kabın hamuruna karıştırılmış çömlek parçaları. C: Elisabeth Holmqvist-Sipila

İsveç’te Doğu etkileri

Finlandiya, İsveç ve Estonya’da, yaklaşık 5.000 yıl önce, Baltık çevresinde çömlek ticaretine katılmış en az 5 adet Corded Ware çömleği üretim alanı bulunuyordu. Güney Finlandiya’daki Häme Neolitik standartlara göre yarı endüstriyel sayılabilecek bir Corded Ware çömlek üretim alanıydı. Bu alanın ürünleri Finlandiya kıyıları ve Estonya içlerine kadar yayıldı.

Uzun bir süre, arkeologlar Corded Ware kültürünün İsveç’e güneyden geldiğini varsaydı. Ne var ki artık, Neolitik boyunca İsveç’te doğu etkilerinin de yaygın olduğu görünüyor. Bu kültüre ait insanların ve çömleklerin ilk olarak Doğu İsveç’e, Finlandiya ve Estonya’dan geldiği açık bir şekilde görünüyor. Bu, tek seferlik, tek yönlü bir olay geliş değildi. İsveç’te üretilen çömleklerin Finlandiya ve Estonya’da bulunmasının gösterdiği üzere Neolitik boyunca Baltık kıyılarında çift yönlü birçok temas gerçekleşti.

Geleneksel toplumlarda çömlekleri yapanlar genellikle kadınlardı ve kadınların evlilik sonrası yaşadığı yerin değişmesi de yaygındı. Corded Ware kazıları, çömleklerin daha çok kadınlara mezar hediyesi olarak verildiğini gösteriyor. Ayrıca, Avrupa mezarlıkları analizinin gösterdiği üzere kadınların yer değiştirmesi daha olasıydı.

Fin-Baltık bölgesi ve İsveç kıyılarına ilk gelen Corded Ware zanaatkarlarının çömlek yapımını doğdukları yerde öğrenen kadınlar olması muhtemel. Bu kadınlar, yeni memleketlerinde mevcut olan kili kullanmaya başladılar ve yanlarında getirdikleri çömleklerin ezilmiş parçalarını bu kile karıştırdılar. Bu yöntem, belki de, önceki ülkelerinde yapılan eski çanak çömlekleri korunmanın bir yoluydu, böylece aileleriyle ve eski topluluklarının üyeleriyle günlük yaşamlarında sembolik bir bağ kurmuş oluyorlardı.

Araştırma, ustalaşmış kadın zanaatkarların İsveç’e özellikle Estonya ve Finlandiya’dan geldiğini saptadı. Jeokimyasal köken ve kültürel link ithal edilmiş toprak kapların İsveç’e bu bölgelerden geldiğini işaret ediyor. Kültürel benzerlikler ise Finlandiya ve Estonya’daki ilk Corded Ware topluluklarını, Finlandiya körfezinin doğusundaki, bugün Rusya topraklarında kalan bölgeyle ilişkilendiriyor.

Bu etkileşim ağı, Taş Devri’nde bile, Finlandiya’yı daha geniş kapsamlı Avrupa kültürüne bağlayan Baltık Denizi’nin farklı topluluklar arasında bir engel değil bir bağ olduğunu kanıtlıyor.

Baltık Denizi’nde Neolitik Çağ’daki çömlek ticareti haritası. C: Elisabeth Holmqvist-Sipilä

Çömleğe kazınmış uluslararası Taş devri olguları

Araştırma, Finlandiya, Estonya ve İsveç’teki 24 farklı kazı alanından toprak kapları inceledi. Araştırmanın amacı, Corded Ware kaplarının jeokimyasal bileşenlerini ve toprağın geldiği yeri yani kapların kökenini belirlemekti.

Bu araştırma, Finlandiya, İsveç ve Estonya’dan arkeologları ve fizikçileri bir araya getiren uluslararası ve disiplinler arası işbirliği gerektiren bir projeydi. Finlandiya Akademisi tarafından finanse edilen bu araştırma projesine, Helsinki Üniversitesi Arkeoloji Laboratuvarı’nda çalışan Elisabeth Holmqvist-Sipilä liderlik ediyor.

Holmqvist-Sipilä’ya göre “Prehistorik bu uluslararası olgu, tabak çanak ve buların killerine kırılıp karıştırılan eski çömlekler gibi basit ve gündelik nesnelerde açıkça görülebilir. Eskiden çömlekler o kadar önemliydi ki sahipleri uzun bir yolculuğa çıkarken onları da yanında götürürdü. Şimdi, binlerce yıl sonrasında, her şey toza dönmüşken bu çömlekler sahiplerinin ve onlara ait eşyaların yolculuk güzergahlarını anlatıyor.”

Phys.org. 23 Mart 2018.

Makale: Holmqvist, E., Larsson, Å. M., Kriiska, A., Palonen, V., Pesonen, P., Mizohata, K., … & Räisänen, J. (2018). Tracing grog and pots to reveal neolithic Corded Ware Culture contacts in the Baltic Sea region (SEM-EDS, PIXE). Journal of Archaeological Science, 91, 77-91.