İspanya’daki Bu Eser, Bask Dilinin Kökenini Aydınlatabilir

Modern Bask dili soyundan olduğu düşünülen Demir Çağı kabilesi Vasconların, daha önce büyük ölçüde yazı kullanmadığı düşünülüyordu.

Kuzey İspanya’daki bir kerpiç evin kapısına muhtemelen şans getirmesi için asıldıktan 2.000 yıldan fazla bir süre sonra, onlarca garip sembolle oyulmuş gerçek boyutlu düz bir bronz el, bilim insanlarının dünyanın en gizemli dillerinden birinin gelişimini izlemesine yardımcı olabilir.

Irulegi’nin Eli olarak bilinen parça, 2017’den beri Pamplona şehri yakınlarında kazı yapan Aranzadi Bilim Derneği’nden arkeologlar tarafından geçen yıl keşfedilmiş olsa da, önemi ancak son zamanlarda anlaşıldı.

Eli ve yazıtlarını inceleyen uzmanlar artık bunun hem Proto-Bask dilinin en eski yazılı örneği olduğuna hem de Vasconlar hakkında daha önce bilinenlerin çoğunu “çürüten” bir bulgu olduğuna inanıyor.

(İlgili: 2.400 Yıllık Heykel, Antik İspanya’nın İç Yüzüne Işık Tutuyor)

Vasconlar, Romalıların gelişinden önce kuzey İspanya’nın bazı bölgelerinde yaşayan ve dilinin, günümüz Bask dilinin veya euskera’nın atası olduğu düşünülen geç bir Demir Çağı kabilesiydi.

Şimdiye kadar bilim insanları, Vascon’ların – sikkelerde bulunan kelimeler dışında – uygun bir yazı diline sahip olmadıklarını ve ancak Romalıların Latin alfabesini tanıtmasından sonra yazmaya başladığını düşünüyorlardı. Ancak Vasconic olarak tanımlanan 40 karakterle yazılmış beş kelime aksini gösteriyor.

Şimdiye kadar tespit edilen ilk ve tek kelime, iyi şans veya iyi alamet anlamına gelen modern Baskça kelime zorioneko’nun öncüsü olan sorioneku kelimesi.

Barcelona Üniversitesi’nde Latin filolojisi profesörü ve bronz eli deşifre eden uzmanlardan biri olan Javier Velaza, bu keşfin, en nihayetinde yazılı bir Vascon dilinin varlığını doğruladığını söylüyor. “Yazıtların bulunduğu bölgede insanlar Vascon dilini konuşuyordu.”

Velaza, “Durumun böyle olduğunu hayal etmiştik ama şimdiye kadar bunu doğrulayacak neredeyse hiç metnimiz yoktu. Artık biliyoruz – ve ayrıca Vascon’ların kendi dillerini yazmak için yazı kullandıklarını da biliyoruz … Bu yazıt inkar edilemez; metnin ilk kelimesi açıkça modern Baskçada bulunan bir kelime.” diyor.

Bask Üniversitesi’nde Hint-Avrupa dilbilimi profesörü olan Velaza’nın meslektaşı Joaquín Gorrochategui, bronz elin sırlarının bilim insanlarının Vasconlara bakışını değiştireceğini söylüyor.

Gorrochategui, “Bu parça, şimdiye kadar Vasconlar ve yazı hakkında düşündüklerimizi alt üst ediyor. Eski Vascon’ların okuma yazma bilmediklerine ve sikke basmak dışında yazı kullanmadıklarına neredeyse ikna olmuştuk.” diyor.

Irulegi kazısının yöneticisi Mattin Aiestaran’a göre, bölgenin günümüze ulaşması, orijinal köyün MÖ 1. yüzyılda iki rakip Romalı grup arasındaki Sertorian savaşı sırasında yakılıp sonra terk edilmiş olmasına borçlu. Geride bıraktıkları eşyalar, kerpiç evlerinin yıkıntılarına gömüldü.

Aiestaran, “Bu, arkeologlar için biraz şans ve saldırı anının bir anlık görüntüsüne sahip olduğumuz anlamına geliyor. İnsanların günlük yaşamlarından birçok günlük materyali kurtarabileceğimiz bir alan. Bu istisnai bir durum ve istisnai bir parça bulmamızı sağlıyor.” diyor.

Yazıtın deşifre edilmesini çevreleyen heyecana rağmen, Velaza baş döndürücü varsayımlardansa sakince çalışmayı tavsiye ediyor. Ne de olsa, bronz el, zamanın belirli bir anından geliyor ve bize yalnızca bölgedeki insanların o sırada Vascon dilini konuşup yazdığını gösteriyor.

“Bu, ne kadar süredir orada olduklarını veya o andan sonra geleceklerinin ne olduğunu bildiğimiz anlamına gelmiyor.”

“Bunun olağanüstü derecede önemli bir metin olduğu doğru, ancak daha sonra olanlar hakkında çok fazla sonuç çıkarmak için onu kullanma konusunda biraz dikkatli olmanızı rica ediyorum. Ancak dilbilimsel olarak konuşursak, Vasconic dili ve Proto-Bask dilinde uzmanlaşmış dilbilimcilere şimdiye kadar sahip olmadıkları bir şey sağlayacak.”

“Bence heyecanlanmalıyız – ama yine de bilimsel olarak çok titiz olmalıyız.”

Son zamanlarda yapılan her Bask dili ile ilişkili keşif beklentileri karşılamadı. İki yıl önce bir arkeolog, çarmıha gerilmiş İsa’nın ilk tasvirlerinden birinin kazındığı üçüncü yüzyıl çanak çömlek parçalarını, Mısır hiyerogliflerini ve dilin bilinen en eski yazılı örneklerinden 600 yıl öncesine dayanan Baskça kelimeleri içeren buluntuları taklit etmekten suçlu bulundu.

Arkeolog Eliseo Gil, parçaların “tarih kitaplarını yeniden yazacağını” iddia etse de, bir uzman komitesi parçaları inceledi ve modern yapıştırıcının izlerinin yanı sıra 17. yüzyıl Fransız filozofu René Descartes’a göndermeler buldu.

The Guardian. 15 Kasım 2022.