İskitlerin Ünlü Hayvan Üslubu, İşlevsel Nesnelerle Başlamış

İskitlere özgü hayvan betimleri başlangıçta altın süslerden değil, at takımları gibi işlevsel nesneler üzerindeki sınırlı motiflerden doğmuş.

Dr. Timur Sadykov ve meslektaşları, güvenilir biçimde tarihlenmiş az sayıdaki erken İskit alanından biri olan Tunnug 1’den ele geçen İskit hayvan üslubundaki eserleri analiz etti. Araştırma Antiquity dergisinde yayımlandı.

İskit hayvan üslubu, stilize hayvanlarıyla ayırt edilen özgün bir sanat geleneği. Avrasya bozkırları boyunca petrogliflerde, dövmelerde, kişisel süslerde ve at takımlarında çeşitli biçimlerde karşımıza çıkıyor.

Bu geleneğin kökeninin Orta Asya olduğuna ve erken göçebe gruplarla birlikte bozkır boyunca yavaşça yayıldığına inanılıyor. Ancak pek çok İskit hayvan üslubu eserinin tarihlenmesi çoğu zaman kesin olmadığından ya da bilinmediğinden, bu gruba dair hâlâ önemli belirsizlikler var.

(İlgili: İskitlerin Demir Eserlerinde Yüksek Teknolojik Bilgi Ortaya Çıktı)

Tunnug 1, MÖ 9. yüzyılın sonlarına güvenilir biçimde tarihlenen ve İskit hayvan üslubuna ait eserler içeren bir site. Bu dönemden “İskit tipi” anıtların güvenilir şekilde tarihlenmiş çok az örneği belgelendiğinden, buluntu, bu özgün sanat üslubunun erken gelişimine nadir bir bakış sunuyor.

Çalışmaya katılan araştırmacılardan Dr. Gino Caspari, “Tunnug-1, ritüel kurbanlar ve cenaze mimarisi bakımından son derece nadir, hatta benzersiz bir anıt. Benzerleri olabilir ama benim gibi bir araştırmacı için bu gerçekten hayatta bir kez karşılaşılabilecek bir fırsat. Sitenin benzersizliği, kazı sürecinde çok ama çok dikkatli olmamızın da nedeni; çünkü bu mezarı kazmak için sadece bir şansımız var” diyor.

Rusya’nın Tuva bölgesindeki Uyuk Nehri Vadisi’nde bir bataklıkta yer alan site ilk olarak 1980’de belgelendi, ancak tümülüsün alçak kotu ve konumu erişimi ve bulunmasını zorlaştırdığı için daha ileri çalışmalara uygun görülmedi.

Bununla birlikte, ilerleyen yıllardaki yeni kazılar ve analizler, sitenin “İskit triadı”nın—yani silahlar, at takımı ve hayvan üslubu motiflerinin—tam ifadesini barındırdığını ortaya koydu. Uyuk Vadisi’ndeki diğer alanlarla, yani Arzhan 1 ve kısmen kazılmış Arzhan 5 ile birlikte, İskit malzeme kültürü olarak anlaşılabilecek şeyin en erken örneklerini tanımlıyorlar.

Daha sonraki İskit hayvan üslubunun geyikler, grifonlar ve çoğu kez elitler için plaka ve kişisel süs olarak kullanılan altın eserlerle karakterize olmasının aksine, Tunnug 1 farklı bir tablo sunar. Tunnug 1’deki İskit hayvan üslubunun tüm külliyatı yalnızca dört hayvan motifiyle temsil ediliyor: ovidkaprinler (ör. koç), felidler (kedigiller), kuşlar ve yılanlar.

Dr. Caspari, “MÖ 1. binyılın bozkırını tarihöncesi olarak düşünmek gerekir; yani yerel yazılı kaynaklarımız yok ve bu nedenle sembolik yorumlar hakkında ayrıntıya inmemizi sağlayacak veriler sınırlı. Açıkça görülüyor ki yaban hayvanlar, doğal dünyayı meskûn tutan ruhlar olarak çok önemliydi ve çoğunlukla yaban hayvanların tasvirlerini görüyoruz; evcil hayvanlar neredeyse yok (koçlar muhtemelen yaban argali koyunları).”

Bu sınırlı repertuvar, daha sonra İskit sanatına egemen olacak zengin hayvan çeşitliliğiyle çarpıcı bir karşıtlık oluşturuyor. Ayrıca, bu hayvan üslubundaki eserlerin çoğu, yanaklıklar, koşum takımı aplikleri ve kayış dağıtıcıları da dahil olmak üzere atlarla ilişkiliydi; kedileri tasvir eden yalnızca iki örnek ise hançerlerle ilişkiliydi.

Benzer şekilde, daha sonraki dönemlerde sıklıkla altınla birlikte bulunan hayvan üslubu eserler burada ağırlıkla kemik ve bronzdan üretilmişti. Tunnug 1’de iki bozulmamış mezarda altın bulunmasına karşın, hiçbirinde İskit hayvan üslubu eserlerinin yapımında altın kullanılmamıştı.

Çalışma, İskit hayvan üslubu eserlerinde görülen motif ve kullanım çeşitliliğinin, farklı sanatsal ve teknolojik geleneklere sahip farklı sosyal grupların Uyuk’taki “Krallar Vadisi”nde cenaze ritüelleri icra etmek üzere bir araya gelmelerinin bir sonucu olarak ortaya çıkmış olabileceği yönünde bir hipotez öne sürüyor.

Araştırmacılar, şu anda bu benzersiz siteden kalan buluntuları özenle analiz etmeyi sürdürüyor; amaçları, İskit dünyasının bu gizemli dönemine dair daha fazla içgörü elde etmek.

Dr. Caspari, “Şu anda çoğunlukla zaten elde ettiğimiz verilerle çalışıyoruz; bunları analiz etmek ve sonuçları düzgün biçimde yayımlamak zaman alıyor. Kesinlikle yakında çıkacak ek makaleleri bekleyebilirsiniz” diyor.

Makale: Sadykov, T., Blochin, J., Khavrin, S., & Caspari, G. (2025). Expanding the corpus of the earliest Scythian animal-style artefacts. Antiquity, 1–17.