İnsanlık, Dinozorlardan Beri En Büyük Yok Oluşu Tetikliyor

İnsan faaliyetleri, dinozorları yok eden asteroit çarpmasından bu yana görülen en büyük yok oluş olayını tetikliyor olabilir.

Çevresel değişim üzerine onlarca yıllık araştırmaların gözden geçirilmesine ve paleobiyologlarla ekologları bir araya getiren bir dizi çalıştaya dayanan çalışma, günümüzdeki tür kayıplarını fosil kayıtlarında korunanlarla karşılaştırıyor.

Sonuç, güncel yok olma hızlarının olağanüstü olduğunu, ancak henüz gerçek bir “kitlesel yok oluş” eşiğine ulaşmadığını; fakat biyolojik çeşitlilik kaybı hızla artmaya devam ederse zamanla bu eşiğe varılabileceğini ortaya koyuyor.

Dr. Jack Hatfield, “Bugün gördüğümüz değişim hızı, son 66 milyon yılda bildiğimiz hiçbir şeye benzemiyor; ama kritik olan şu ki, henüz çok geç değil. Hikâye karmaşık ve incelikli; ancak mesaj net—türümüz Dünya tarihini belirleyen bir güç haline geldi ve bu hikâyenin nasıl biteceğine karar verme gücümüz hâlâ var” diyor.

(İlgili: Dinozorların Yok Oluşu, Atalarımız için Uygun Ortam Yarattı)

Araştırma Global Change Biology dergisinde yayımlandı.

Büyük hayvanlar

Araştırmacılar, insan etkisini yaklaşık 130.000 yıl öncesine kadar izliyor; buna mamutlar ve dev yer tembelleri gibi büyük hayvanların yok oluşu da dâhil. İnsanlar dünyaya yayıldıkça ada türleri kaybolmaya başladı; bunu Tazmanya kaplanı ve denizineği gibi daha yakın dönem kayıpları izledi.

Ekip, bugün görülen değişimleri eski olaylarla karşılaştırdığında, dinozor yok oluşunun çok kısa sürede çok büyük bir tür oranının kaybıyla sonuçlandığını buldu. Günümüzdeki olay önemli tür kaybına yol açıyor ve hızla ilerliyor; ancak ölçek ve hız bakımından, son kitlesel yok oluşa neden olan asteroit etkisiyle aynı düzeyde değil.

Bununla birlikte biyolojik çeşitlilik kayıpları açısından, yaklaşık 34 milyon yıl önce küresel soğuma ve Antarktika genelinde buz tabakalarının oluşumuyla ilişkilendirilen Eosen–Oligosen yok oluşu, bugün tanık olunan kayıplara en çok benzeyen dönem oldu.

Önemli kayıplar

Birden fazla kıtada yüksek oranda memeli türü kayboldu. Ancak bu eski dönem, bugün devam eden değişikliklerden daha yavaş gerçekleşmiş gibi görünüyor. Eosen–Oligosen olayının milyonlarca yıl sürdüğü düşünülürken, insan etkileriyle söz konusu süre çok daha kısa, yaklaşık 100.000 yıl olarak ele alınıyor.

Eosen–Oligosen olayları insandan önce gerçekleşti; dolayısıyla 34 milyon yıl önce ile bugün arasındaki temel fark, araştırmacıların daha erken değil de şimdi çevresel zararı azaltmanın önemine dair açık bir uyarı olarak gördükleri insan etkisi.

Dr. Hatfield, “Zaman ölçeği çok daha uzun olsa da, Eosen–Oligosen olayı bile gezegenimizdeki yaşamı büyük iklimsel değişimlerin nasıl dönüştürebildiğini gösteriyor” diyor.

“Derlememiz ayrıca bugünü geçmişle karşılaştırmanın zorluğunu da vurguluyor; fosil kayıtlarında boşluklar, bilinmeyen türler ve bugün fark edilmeden gerçekleşen yok oluşlar tabloyu bulanıklaştırıyor. Ancak bildiklerimizi bir araya getirdiğimizde, kanıtlar neredeyse bütünüyle insan faaliyetlerinin yön verdiği, hızla değişen bir dünyaya işaret ediyor—ve bu tabloyu değiştirmek artık bizim elimizde.”

University of York. 16 Ekim 2025.

Makale: Hatfield, J. H., Allen, B. J., Carroll, T., Dean, C. D., Deng, S., Gordon, J. D., … & Davis, K. E. (2025). The Greatest Extinction Event in 66 Million Years? Contextualising Anthropogenic Extinctions. Global Change Biology, 31(9), e70476.