İnsanlığın Avcılıktan Tarıma Geçiş Hikayesi Sorgulanıyor

Yeni bir çalışma, i̇nsanlığın tarihöncesinde avcılığa dayalı beslenme stratejisinden tarıma geçişine dair hikâyeyi sorguluyor.

Proceedings of the National Academy of Sciences dergisinde yayımlanan yeni bir çalışma, çevresel faktörlere odaklanan önceki fikirlerden çok, insanlık tarihindeki en büyük değişimlerden biri olan avcılık ve toplayıcılıktan çiftçiliğe geçiş sırasında insan etkileşimlerinin rolünü öne çıkararak geleneksel düşünceyi tersine çevirdi.

İnsanlığın yüz binlerce yıl boyunca izlediği avcı-toplayıcı yaşam tarzından yaklaşık 12.000 yıl önce yerleşik çiftçi yaşam tarzına geçiş, Yuval Noah Harari’nin “Sapiens: İnsanlığın Kısa Tarihi” gibi popüler kitaplarda geniş bir şekilde tartışıldı.

Şimdi ise farklı kurumlardan araştırmacılar, bu büyük geçişin iklimin ısınması, yağışların artması veya verimli nehir vadilerinin gelişmesi gibi dış faktörlerden kaynaklandığı yönündeki geleneksel görüşe meydan okuyan yeni bir matematiksel model geliştirdiler.

(İlgili: Ege’ye Tarımın Gelişi Göçlerle Değil, Fikirlerle Olmuş)

Bu araştırma, aslında insanların bu süreçte sadece pasif katılımcılar olmadıklarını, geçişte aktif ve önemli bir rol oynadıklarını gösteriyor. Avcı-toplayıcılar ve çiftçiler arasındaki rekabetten kaynaklanan değişen nüfus artış oranları ve ölüm oranları gibi faktörler, bu bölgelerin tarımsal gelişimini şekillendirmişti.

Başlangıçta av-avcı etkileşimlerini incelemek için tasarlanmış bir model kullanan araştırmacılar, erken çiftçilerin ve avcı-toplayıcıların birbirlerini nasıl etkilemiş olabileceklerini inceledi. Sonuçlar, ilk tarım toplumlarının göç, rekabet ve kültürel alışveriş yoluyla yayıldığını ve avcı-toplayıcıların yaşam ve çevreleriyle etkileşim biçimlerini yeniden şekillendirdiğini gösteriyor.

Bath Üniversitesi Ekonomi Bölümü’nden Dr. Javier Rivas, “Çalışmamız, tarihöncesi toplumlara dair yeni bir bakış açısı sunuyor” diyor.

“Teorik avcı-av modelimizi radyokarbon tarihlemeden elde edilen nüfus dinamiklerine istatistiksel olarak uyarlayarak, nüfus artışının tarihi nasıl şekillendirdiğini inceledik ve tarımın kara ya da deniz yoluyla yayılmasının farklı gruplar arasındaki etkileşimleri nasıl etkilediği gibi ilginç örüntüler keşfettik. Daha da önemlisi, modelimiz tarımın yükselişinde göçün ve kültürel karışımın rolünü vurguluyor.”

Araştırma ekibi, bu modeli daha fazla ayrıntı ekleyerek ve daha geniş bölgelerde test ederek geliştirmeyi planlıyor.

Dr. Rivas, “Geliştirdiğimiz bu yöntemlerin, yalnızca tarıma geçiş değil, tarihteki diğer önemli dönüm noktalarını anlamak için de standart bir araç haline gelmesini umuyoruz. Bu, geçmişteki toplumların nasıl etkileşime girdiğine dair taze bakış açıları sunabilir” diyor.

University of Bath. 31 Mart 2025.

Makale: Cortell-Nicolau, A., Rivas, J., Crema, E. R., Shennan, S., García-Puchol, O., Kolář, J., … & Timpson, A. (2025). Demographic interactions between the last hunter-gatherers and the first farmers. Proceedings of the National Academy of Sciences, 122(14), e2416221122.