İnsanlar ve Maymunların Son Ortak Atası Neye Benziyordu?

Son ortak atamız ağaçlarda mı sallanıyordu yoksa savanada dört ayak üzerinde mi yürüyordu? Peki bu ortak ata neye benziyordu?

İnsanların yaşayan en yakın akrabaları şempanzeler, goriller, orangutanlar ve şebekler gibi maymunlar. Hepimizin Miyosen döneminde (23 milyon ila 5 milyon yıl önce) yaşayan bir ortak atamız vardı. Bilim insanları bu esrarengiz yaratığa ait herhangi bir kalıntıya sahip olmasa da, nasıl görünüyor olabilirlerdi?

Başka bir deyişle, mevcut kanıtlara göre son ortak atamız (LCA – Last Commons Ancestor) ne kadar büyüktü ve kafatası, beyni, bacakları, kolları ve hatta parmakları neye benziyordu?

(İlgili: 13 Milyon Yıllık Kafatası Ortak Atamızın Kuzenine Ait)

Tüm bu soruların cevaplarına sahip değiliz. Ancak günümüzde yaşayan en yakın eşdeğerler goriller ve şempanzeler olabilir.

Bir paleoantropolog olan Christopher Gilbert, büyük bir bilinmeyenin son ortak atamızın boyutu olduğunu söylüyor. Bunun nedeni, Nature dergisinde 2017 yılında yapılan bir araştırmaya göre, son ortak atamızın yaşadığı döneme ait maymun fosillerinin az olması.

Erken maymunlar, küçük şebek boyutlu türlerden goril boyutuna yaklaşan daha büyük primatlara kadar çok çeşitli vücut boyutlarına sahip. Nature çalışmasının ortak yazarlarından Gilbert, bu türlerin evrimsel ilişkilerini ve tarihini daha iyi anlamadan son ortak ataların ağırlığını tespit etmenin zor olduğunu söylüyor.

Ağaçlarda sallanmak mı yoksa yürümek mi?

Mevcut kanıtlara göre, son ortak ata muhtemelen dört ayaklı bir hayvandı. Fosiller, erken maymunların, tıpkı modern insanların kollarını ağaç dallarına asılmak için kullanabildiği gibi, dikey olarak tırmanabildiğini ve askıda kalma davranışı gösterebildiğini gösteriyor.

(İlgili: İnsan Ataları 7 Milyon Yıl Önce Dik Yürümüş Olabilir)

Bununla birlikte, ağaç dallarının altında veya arasında asılı kalmayı tercih eden tüm canlı maymunların aksine, en azından bazı erken maymunlar, uzun, oldukça kıvrımlı parmaklar ve ayak parmakları ve son derece hareketli bilekler, omuzlar ve kalça eklemleri gibi uyarlamalardan yoksun olarak askıda kalma davranışı için uzmanlaşmamışlardı. Gilbert, bunun, son ortak atanın da askıda alma konusunda uzmanlaşmamış olabileceği anlamına geldiğini söylüyor.

Washington Üniversitesi’nden bir paleoantropolog olan Thomas Cody Prang, bazı araştırmacıların zaman zaman “son ortak atanın bir insan gibi iki ayak üzerinde hareket eden bir iki ayak üzerinde yürüdüğünü” tahmin ettiğini belirtiyor. Bununla birlikte, son ortak ata diğer primatlar gibi dört ayaklı olduğu için, muhtemelen iki ayak üzerinde yürümedi ve dört ayağını da kullandı.

Baş, omuzlar, dizler ve ayak parmakları

Erken maymunlar bir dizi kafa şekli sergiliyordu. Gilbert, bazılarının kısa yüzleri olan şebekler gibi kafataslarına sahipken, diğerlerinin babunlar (Papio cinsi) ve makaklar (Macaca cinsi) gibi ilkel maymunlara ve Eski Dünya maymunlarına benzeyen daha uzun yüzlere sahip olduğunu söylüyor.

Yine de Prang, “Son ortak atanın beyin boyutunun bir insan beyninin boyutundan daha küçük olduğunu neredeyse kesin olarak biliyoruz.” diyor. Dört ayaklı olduğu için, kafa iki ayaklılarda olduğu gibi vücudunun üstünde durmuyor, bir goril ya da şempanze gibi daha önde konumlanıyordu.

Erken maymunların kolları ve bacakları genellikle fosil kayıtlarında iyi korunmuyor. Prang, “Yine de, erken dönem homininlerin (insanlar, yakın akrabalarımız ve atalarımız) üst uzuvları, ön ayakların baskın olduğu hareket, yani tırmanma ve asılı kalma ile ilişkili olarak, büyük ve ağır yapılı görünüyor.” diyor.

Bacaklara gelince, erken homininlerin insanlardan ziyade büyük maymunlara — goriller (Gorilla gorilla ve Gorilla beringei), şempanzeler (Pan troglodytes), orangutanlar (Pongo cinsi) ve bonobolar (Pan paniscus) — benzeyen kısa arka bacakları varmış gibi görünüyor. Özünde, erken homininler açık savanalar için değil, ağaç gölgelikleri için adapte gibi görünüyor.

Ellere gelince, Science Advances dergisinde 2021 yılında yapılan bir çalışmada Prang ve meslektaşları, 4.4 milyon yıllık bir erken dönem hominin fosili olan Ardipithecus’u analiz ettiler ve yaşayan tüm insanlar, maymunlar ve kuyruksuz maymunlar arasında ellerinin en çok şempanzelere ve bonobolara benzediğini buldular. Bu da son ortak atanın uzun, kıvrık parmak kemiklerine sahip olduğunu düşündürebilir.

Prang’a göre, insanlar, şempanzeler, goriller ve bonobolar topuklarını yere değdirerek yürürler, bu da son ortak atalarının da aynısını yaptığını düşündürüyor.

Bu hareket biçimi ayrıca, yaşayan Afrika maymunlarında (goriller, şempanzeler ve bonobolar) görülen, yürümeye yardımcı olmak için parmak eklemlerini kullanmak ve dikey olarak tırmanmak için evrimsel uyarlamalar gibi diğer özelliklerle de bağlantılı.

Prang, “Makul bir şekilde inceleyebileceğimiz tüm özellikler, en eski homininlerin ve dolayısıyla muhtemelen son ortak atanın, bu uyarlanabilir paketin aynı bileşenleri tarafından karakterize edildiğini gösteriyor.” diyor.

“Son ortak ata ne bir goril ne de bir şempanzeydi, ancak bilinen tüm primatlar arasında muhtemelen en çok gorillere ve şempanzelere benziyordu.”

Gilbert, “Sonuç olarak, son ortak atanın görünümü hala oldukça tartışmalı. Görünüşünü anlamamız, yeni fosil keşiflerini gerektiriyor.” diyor.

Live Science. 4 Temmuz 2023.