İnsanlar Atalarının Kafasını Parmaklarıyla Boyuyordu

Chincha halkı, atalarının kalıntılarını kırmızı pigmentle süsledi, bazen de ritüelin parçası olarak kafataslarını parmaklarıyla boyadılar.

Yeni bir çalışmada araştırmacılar, güney Peru’nun Chincha Vadisi’nde bulunan yüzlerce insan kalıntısını analiz ettiler. MS 1000 ile 1825 arasına tarihlenen iskelet kalıntıları, birden fazla kişinin bir arada gömülü olduğu büyük cenaze yapıları olan 100’den fazla chullpas’ta bulundu. Ekibin amacı, kemiklerin çoğuna nasıl ve neden kırmızı boya uygulandığını araştırmaktı.

Ancak araştırmacıların keşfettikleri şey, farklı türde kırmızı boyaların kullanıldığı ve ölümden sonra yalnızca belirli kişilerin boyandığıydı.

Cenaze törenlerinde kırmızı pigmentin kullanımı, Peru’da binlerce yıl öncesine dayanıyor ve toplumun ölen üyeleriyle uzun süreli bir ilişki kurma süreciyle ilişkili. Araştırmacılar makalede “Ölüm bir son değildi” diye belirtiyor. “Başka tür bir varoluşa geçiş için çok önemli bir andı ve daha fazla yaşam için temel sağlayan bir durumdan diğerine kritik bir geçişti.”

(İlgili: Peru Halkı, Parçalanan Ölülerin Omurlarını Kamışa Geçirmiş)

Araştırmacılar, 25’i insan kafatası olan 38 farklı eser ve kemikten kırmızı boya örnekleri aldı. Temel olarak bir madde içindeki elementleri analiz eden teknikler olan üç bilimsel teknik -X-ışını toz kırınımı, X-ışını floresans spektrometrisi ve lazer ablasyon ICP-MS – kullanarak kırmızı pigmentlerin bileşimini belirlediler.

Örneklerin 24’ü üzerindeki kırmızı boya, hematit gibi demir bazlı aşı boyalarından, 13’ü cıva bazlı zincifreden ve biri ikisinin birleşiminden geliyordu. Daha detaylı kimyasal analiz, zincifrenin yüzlerce kilometre uzaktan ithal edildiğini, hematitin ise muhtemelen yerel kaynaklardan geldiğini gösterdi.

Çalışma yazarları, boya bileşenlerindeki bu farklılıkların, farklı boya türlerinin elit ve elit olmayan kullanımlarını yansıtabileceğini söylüyor.

Kemikleri boyanan bireylerin çoğunun erişkin erkekler olduğu belirlendi. Bununla birlikte, kadın ve çocukların yanı sıra iyileşmiş travmatik yaraları olan birkaç kişinin ve bebekken kafatasları değiştirilmiş kişilerin kemikleri de boyanmıştı.

Araştırmacılar kafataslarını inceleyerek kırmızı boyanın nasıl uygulandığını da ortaya çıkardılar. Çalışmanın ilk yazarı Jacob Bongers, “Chincha halklarının insan kalıntılarına kırmızı pigment uygulamak için kumaşlar, yapraklar ve kendi ellerini kullandıklarını biliyoruz.” diyor. Kafataslarındaki kalın dikey veya yatay boya çizgileri, uygulama için parmaklarını kullanan biriyle oldukça tutarlı çıktı.

Bongers, “Parmaklarla boyama, yaşayanlar ve ölüler arasında yakın ilişkiler kurmak için kritik öneme sahip olmalıydı. Kırmızı pigmentin kendisi, yaşayan-ölü ilişkisini ve sosyal farklılıkları başkalarının görmesi için dikkat çekiyordu.” diyor.

Çalışmaya dahil olmayan Illinois Chicago Üniversitesi’nden bir biyoarkeolog olan Benjamin Schaefer, bu araştırmanın “And Dağları’ndaki ritüel ölüm ekonomisini anlamaya önemli ve heyecan verici bir katkı sağladığını” söylüyor. “Ölümden sonra ölüleri eller ile boyamak, Chincha Vadisi’ndeki sosyal kimliklere samimi ve dinamik bir bakış sunuyor.”

Bongers ve meslektaşları tarafından henüz çözülemeyen bir nokta, kırmızı boyanın tam olarak ne zaman uygulandığı. Kemiklerin, bireylerin sadece iskeletleri kaldıktan sonra boyandığı açık olsa da, boyama eylemi kolonizasyona bir tepki olabilir.

Araştırmacılar, bazı boyalı kemiklerin, özellikle kafataslarının, muhtemelen ölüleri ‘korumak’ için iskeletten çıkarıldığını ve diğer mezarların üzerine yerleştirildiğini söylüyor. Araştırmacılar, And ölüm ve kozmoloji kavramlarına dayanan teorileri, boyalı iskeletlerin bilimsel analiziyle bütünleştirerek, yağma gibi ölülere karşı yapılan ihlallerin canlılar tarafından düzeltilmesi gerekmiş olabileceğini öne sürüyorlar.

“Bireylerin, Avrupa işgalinden sonra kutsallığı bozulan insan kalıntılarını boyamak için bozulmuş chullpas’a yeniden girdiklerini varsayıyoruz.”

Live Science. 23 Aralık 2022.

Makale: Bongers, J. L., Muros, V., O’Shea, C., Mejía, J. G., Cooke, C. A., Young, M., & Barnard, H. (2023). Painting personhood: Red pigment practices in southern Peru. Journal of Anthropological Archaeology, 69, 101480.